Zakon o sukobu interesa, koji je u Republici Srpskoj skrojen tako da pogoduje isključivo otuđenoj političkoj eliti, a ne građanima i opštem dobru, čak se ni kao takav ne poštuje u potpunosti.
Piše: Ognjen Tešić
Da vlast u Srpskoj djeluje po prinicipu „dok si sa nama možeš kako hoćeš, u suprotnom ni u zakon se ne uzdaj“, na svojoj koži je neposredno pred početak predizborne kampanje za ovogodišnje opšte izbore mogao osjetiti Nedeljko Milaković, poslanik u još uvijek aktuelnom sazivu Narodne skupštine RS.
Tas na vagi
Milaković je, inače, jedini poslanik Socijalističke partije koji je na izborima 2014. godine osvojio direktan mandat te partiji obezbijedio parlamentarni status, ali i četiri poslanika sa kompenzacione liste. Brojka od pet poslanika SP-u je omogućila da bude „tas na vagi“ koji će, zajedno sa SNSD-om i DNS-om, činiti skupštinsku većinu u još uvijek aktuelnom mandatu.
Podsjećamo, izbori prije četiri godine bili su najneizvjesniji od kada je 2006. godine u Republici Srpskoj na vlast po drugi put došao Milorad Dodik, prvi čovjek SNSD-a, predsjednik RS u odlasku i novopečeni srpski član Predsjedništva BiH. Dva suprostavljena politička bloka, okupljena oko SNSD-a i SDS-a, bila su toliko izjednačena po podršci građana i osvojenim skupštinskim mandatima, da je Vlada Željke Cvijanović izglasana tek nakon, sada već čuvene, afere „Dva papka“, kada su obezbijeđena dva „preletača“ iz opozicionih redova. Riječ je o Vojinu Mitroviću (ušao sa liste NDP-a) i Iliji Stevančeviću (PUPS, lista SDS-a), koji su napustili opoziciju već na konstitutivnoj sjednici i podržali većinu okupljenu oko SNSD-a. Ova otvorena politička korupcija nikada nije procesuirana, a nadležne organe u RS jedino je zanimalo ko je neovlašteno snimao premijerku Cvijanović dok je govorila o kupovini poslanika, ali ne i sadržaj snimka i ono što se dešavalo u skupštinskim klupama.
Video: Željka Cvijanović o kupovini poslanika (Izvor: Klix.ba)
Milaković, kao tada bitan „šaraf“ vlasti, biva nagrađen pozicijom direktora javnog preduzeća Gradsko groblje Banjaluka, a istovremeno zadržava status narodnog poslanika. Iako bi mnogi na prvu mogli pomisliti da je riječ o klasičnom sukobu interesa, domaće zakonodavstvo dozvoljava da poslanici u republičkom parlamentu budu na čelu preduzeća sa lokalnog nivoa. Isto tako, i odbornici u gradskim i opštinskim skupštinama mogu biti poslanici na republičkom nivou.
Nema sukoba interesa
Grupa građana Brčkog, Bijeljine, Ugljevika, Lopara, Zvornika i Banjaluke podnijela je tokom 2015. godine incijativu Republičkoj komisiji za utvrđivanje sukoba interesa u organima vlasti Republike Srpske, da se utvrdi sukob interesa pojedinih poslanika u Narodnoj skupštini RS, među kojima se našlo i ime narodnog poslanika Nedeljka Milakovića.
Prema odluci koja je u posjedu portala eTrafika, pomenuta komisija je na sjednici 11. septembra 2015. godine utvrdila da se Milaković ne nalazi u sukobu interesa, uz obrazloženje da on može istovremeno da bude i narodni poslanik i direktor Gradskog groblja Banjaluka, te “da se ne radi o nespojivim funkcijama, koje bi dotičnom omogućile da javnu funkciju koristi za ličnu dobit ili dobit lica koje je sa njima povezano”.
I bili su u pravu. Kao što smo već naveli, i sam Zakon, u članu 5, nije zabranio da osoba koja bude izabrana za obavljanje javne funkcije (u ovom slučaju narodnog poslanika) na republičkom nivou, obavlja istovremeno i direktorsku finkciju u javnom preduzeću čiji je osnivač lokalna zajednica.
Isto je potvrđeno i u januaru ove godine, prilikom Milakovićevog reizbora na mjestu direktora Gradskog groblja, čiji je osnovač Grad Banjaluka. Ni tada nije utvrđen sukob interesa.
Napustio vladajuću koaliciju
Nakon pomenute afere „Dva papka“, krenuo je pravi stampedo napuštanja opozicionih redova, te je nakon dvojca Mitrović-Stevančević još pet poslanika koji su u parlament ušli sa listi opozicionih partija prešlo u neku od vladajućih stranaka. U suprotnom pravcu otišao je samo Milaković, i to svega par mjeseci prije početka ovogodišnje predizborne kampanje.
Iako je do sukoba sa rukovodstvom stranke došlo zbog unutarstranačkih razmimoilaženja i najvjerovatnije zbog toga što ga Gradski odbor SP-a nije želio staviti na čelo izborne liste i tako nagraditi za uspjeh iz 2014. godine, Milaković je zadao ogroman udarac vladajućoj koaliciji. Naime, bio je jedini poslanik vlasti koji je glasao za usvajanje izvještaja koji je sastavio Anketni odbor, formiran kako bi prikupio što više informacija o smrti Banjalučanina Davida Dragičevića (21), koji je nestao 18. marta ove godine, a njegovo beživotno tijelo pronađeno šest dana kasnije. Milaković je tako na sebe navukao gnjev dojučerašnjih kolega jer je ovo bio prvi slučaj da neko iz vladajuće koalicije ne glasa po direktivi, a i sam slučaj je bio osjetljiv jer su dešavanja oko pokušaja razotkrivanja okolnosti Davidove smrti, koja su pokrenuli mladićevi roditelji i zabrinuti građani, ugrozila vlast više nego cjelokupna opozicija za 12 godina.
„Kada sam glasao za usvajanje izvještaja to sam uradio isključivo po svojoj savjesti, politiku sam ostavio po strani. Između politike i razuma izabrao sam razum“, rekao je tada, između ostalog, Milaković.
Iz matične stranke vrlo brzo su mu i javno poručili da više nije dobrodošao, a Milaković je svoj dalji politički angažman odlučio nastaviti u opozicionom SDS-u, koji mu je ponudio mjesto na svojoj izbornoj listi. Zvanični prelazak u opozicione redove bila je kap koja je prelila čašu, te je Milaković vrlo brzo razriješen sa direktorske funkcije, i to potpuno nezakonito.
Nadzorni odbor, koji je i kumovao Milakovićevom razriješenju, svoju odluku opravdava postupanjem po preporuci Ombudsmana za ljudska prava BiH.
„Milaković, kao narodni poslanik, nije mogao biti izabran za direktora, jer je u opštim uslovima konkursa navedeno da prijavljeni kandidati ne mogu biti članovi organa zakonodavne vlasti. Kako je imenovani kandidat Nedeljko Milaković narodni poslanik u Narodnoj skupštini RS, nalazi se u sukobu interesa, a uz konkursnu dokumentaciju nije dostavio dokaze da ispunjava navedene uslove koji su predviđeni konkursom, a relevantne dokaze o nepostojanju sukoba interesa nije predočio ni Komisiji za izbor direktora ‘Gradskog groblja’ što bi bilo evidentirano u izvještaju o provedenom postupku za izbor direktora, te je Nadzorni odbor odlučio kao u izreci ove odluke“, obrazložio je Nadzorni odbor preduzeća, u kojem su od tri člana dva članovi Socijalističke partije.
Dvostruki standardi
Pored toga što je Republička komisija za utvrđivanje sukoba interesa RS o ovom pitanju već zauzela svoje mišljenje 2015. godine, ova odluka je nezakonita i iz razloga što Nadzorni odbor jednog preduzeća ne može da utvrđuje sukob interesa u organima vlasti Republike Srpske. Imajući u vidu da je sasvim izgledno da će sud poništiti pomenutu odluku, s obzirom na sudsku praksu, Milakovićevo razriješenje će proizvesti materijalnu štetu po javno preduzeće, koje će potom platiti građani iz svog džepa. Jasno je da su razlozi za ovakvu smjenu političke prirode, što je još jedan od dokaza da se zakonskom regulisanju ovog pitanja mora prići znatno ozbiljnije.
Nakon Milakovićeve smjene na čelo preduzeća ponovo dolazi član Socijalističke partije, Željko Grbić, koji je prethodno obavljao funkciju pomoćnika direktora banjalučkog Kazneno-popravnog zavoda, još jednog preduzeća kojim upravljaju socijalisti. Sva suština ovog pitanja jeste da je nakon lokalnih izbora 2016. godine, koalicionom podjelom plijena, u kojem su učestvovali SNSD-DNS-SP i Ujedinjena Srpska, gradsko groblje pripalo Socijalističkoj partiji, koja je imenovala Milakovića kao tada najjaču figuru iz ovog grada. Nakon njegovog prelaska u SDS, upravljanje ovim preduzećem se pošto-poto moralo vratiti pod okrilje Socijalističke partije, pa makar i nezakonito.
I sam Milaković ističe da nema dileme da je riječ o političkoj smjeni, sličnoj kakvu posljednjih sedmica masovno možemo vidjeti u Republici Srpskoj, gdje se funkcioneri ne smjenjuju zbog rezultata koje su napravili u preduzećima kojima upravljaju već iz razloga što je prvi čovjek SNSD-a Milorad Dodik procijenio da nisu dovoljno radili na izborima “za koaliciju”.
„Moja smjena je političke prirode, tu nema dileme. U Republici Srpskoj je sve politika“, rekao je u kratkom razgovoru za eTrafiku Milaković, te potvrdio da je razlog smjene njegovo glasanje za usvajanje izvještaja Anketnog odbora NSRS, te prelazak u opozicioni SDS.
Takođe, dodao je da stvarnih razloga za smjenu nije bilo jer je preduzeće od kada ga je on preuzeo svaku godinu završavalo pozitivno, dok je dug koji je zatekao bio 150.000 maraka.
Iz Socijalističke partije poručuju da nemaju ništa sa Milakovićevom smjenom sa čela gradskog preduzeća, a naglašavaju i da Milaković nije isključen iz stranke zbog glasanja za usvajanje izvještaja Anketnog odbora NSRS, već zbog toga što je kao član SP-a dogovorio da se nađe na listi SDS-a, što je za njih bilo neprihvatljivo.
– Statutom je kod nas, u Socijalističkoj partiji, definisano da pojedinac ne može istovremeno biti član naše stranke a biti na izbornoj listi neke druge. Ukoliko neko od naših članova prihvati učešće na listi druge partije, sam se isključio iz SP-a – pojasnio je potpredsjednik SP-a Živko Marjanac.
Međutim, da pomenuto razrješenje Milakovića ima isključivo političku pozadinu pokazuju brojni primjeri drugih poslanika, koji su se našli u identičnoj situaciji, ali bez posljedica. Tako je poslanica Gordana Tešanović (SNSD) vršila funkciju direktora banjalučkog Doma zdravlja, koji se finansira iz gradskog budžeta, isto kao i Javna ustanova Centar “Zaštiti me” Banjaluka, na čijem čelu je Zorica Kuzmanović-Vasilić, koja je uporedo i SNSD-ova poslanica u republičkom parlamentu.
Isti zakon je omogućio i da aktuelni poslanici u Narodnoj skupštini RS Drago Kalabić (SNSD) i Vanja Bajić (SNSD) istovremeno budu i šefovi lokalnih distribucija u Elektrokrajini a.d. Banjaluka, u Prnjavoru i Novom Gradu. Navedenim poslanicima zakon zabranjuje samo da budu direktori ili članovi nadzornog ili upravnog odbora dok im nesmetano omogućava obavljanje svih ostalih funkcija unutar javnih preduzeća. Isto tako ne treba zaboraviti slučaj poslanika Ilije Tamindžije (SNSD), izvršnog direktora Hidroelektrane na Trebišnjici, i Srđana Milovića (SNSD), koji je doskora bio prvi čovjek RiTE Gacko, a koji su i nakon ulaska u skupštinu nesmetano nastavili da obavljaju pomenute funkcije.
Svi navedeni poslanici aktivno učestvuju u kreiranju zakona koji se odnose na institucije gdje obavljaju rukovodeće poslove i na taj način učestvuju u sukobu interesa jer učestvuju u kreiranju zakona koje kasnije kroz svoje rukovodeće funkcije i primjenjuju. Ali, postojeći zakon to toleriše.
Šta kaže zakon
Zakon o sprečavanju sukoba interesa u organima vlasti RS koji je trenutno na snazi donijela je Narodna skupština RS u julu 2008. godine. Sukob interesa, prema pomenutom zakonu, postoji „u situacijama u kojima izabrani predstavnik, nosilac izvršne funkcije ili savjetnik, ima privatni interes koji je takav da može uticati, ili izgleda da može uticati, na nepristrasno i objektivno vršenje njegove dužnosti“. Navedena definicija nije precizno postavljena i u kasnijem dijelu zakona ostavlja mogućnost širokog tumačenja, što se kod nas često zloupotrebljava.
Uvodna definicija sukoba interesa od ranije je bila na nivou BiH i Federacije BiH, ali je za razliku od ta dva nivoa krug osoba u Republici Srpskoj na koji se ovaj zakon odnosi znatno uži. U RS se ovaj zakon odnosi na izabrane predstavnike i članove njihovih porodica, u koje spadaju bračni ili vanbračni drug izabranog predstavnika, zatim dijete, usvojilac, usvojenik i dijete bračnog druga (pastorak/pastorka). Sa druge strane, istim zakonom na nivou BiH propisano je da se pod „srodnicima“ smatraju i „bliski srodnici, srodnici u prvoj liniji, srodnici po bočnoj liniji do trećeg stepena, srodnici po tazbini do drugog stepena i dijete bračnog druga“. Zakon Republike Srpske ne poznaje tazbinsko srodstvo, odnosno srodstvo koje se odnosi na rodbinu bračnog druga. Zakonom RS nema smetnje da se izabrani predstavnik nađe u određenom poslovnom odnosu sa bratom, sestrom, ocem ili majkom svog bračnog ili vanbračnog druga, dok je prema Zakonu na nivou BiH koji reguliše ovo pitanje takva situacija sukob interesa.
Dalje, određeno je da su “izabrani predstavnici lično odgovorni za svoje djelovanje u obavljanju funkcija na koje su izabrani i politički su odgovorni građanima koji su ih izabrali“. Tako je uvedena politička odgovornost za vršenje javne funkcije dok sam zakon nije definisao navedenu odgovornost, šta ona znači i kako se utvrđuje. Dakle, zakon nije predvidio neki drugi oblik odgovornosti ukoliko bi nosilac vlasti bio u sukobu interesa, što svakako smanjuje značaj ovog zakona.
Predviđeno je da izabrani predstavnici ne smiju koristiti javnu funkciju za ličnu dobit ili dobit osoba koje su sa njima povezane, i ne smiju biti ni u kakvom odnosu zavisnosti prema osobama koje bi mogle uticati na njihovu objektivnost. Iako se radi o opštoj normi koja uvodi dva nova termina – zavisnost i objektivnost, ona kroz dalji tekst zakona nije razrađena tako da ostaje floskula, koja nema svoju konkretnost. Zakon RS ne pravi razliku između javnih preduzeća od preduzeća koja su u privatnom vlasništvu, a što nije slučaj u zemljama regiona kao ni u FBiH i nivou BiH. Na ovaj način je u značajnoj mjeri obesmišljeno postojanje ovog zakona koji treba da služi da se javni interes zaštiti od onih koji žele da se kroz politiku obogate na račun javnih preduzeća.
Takođe, zakon propisuje da „izabrani predstavnici ne mogu, u vrijeme dok vrše javnu funkciju i tri mjeseca nakon prestanka javne funkcije, biti članovi nadzornog odbora ili direktori javnih preduzeća“, a ova zabrana se proširuje i na članove njihove porodice. Ova odredba za izabrane predstavnike u jedinicama lokalne samouprave odnose se samo na javna preduzeća koja je osnovala jedinica lokalne samouprave u kojoj izabrani predstavnik vrši funkciju. Na ovaj način je omogućeno da lokalni funkcioneri i njihova rodbina bez problema obavljaju funkcije u javnim preduzećima na nivou RS a funkcionerima koji su izabrani ili postavljeni na nivou RS da bez problema upravljaju javnim preduzećima osnovanim od strane lokalne zajednice. Tako je ozakonjen sukob interesa i omogućene nekontrolisane zloupotrebe službene dužnosti. Iako je bilo par pokušaja u Narodnoj skupštini RS da se ova odredba uskladi i izmjeni, oni nisu uspjeli.
Neophodne izmjene
Osnovne mane trenutnog zakona se ogledaju u tome što je njime obuhvaćen mali broj ljudi (trebalo je proširiti na veći krug rodbine), zabraniti izabranim i postavljenim funkcionerima da iz budžeta RS, opštinskih budžeta i javnih preduzeća primaju više od jedne plate, što je u mnogim državama regulisano. Takođe, zakoni ne regulišu javne ustanove koje se bave kulturom, sportom i umjetnošću, kao i domove zdravlja i bolnice. Tako se i moglo desiti da aktuelni potpredsjednik Narodne skupštine RS Nenad Stevandić, nakon što je napravio transformaciju od ljutog opozicionara do najstrastvenijeg branioca predsjednika RS Milorada Dodika, istovremeno bude i zamjenik Univerzitetsko-kliničkog centra RS.
Isto tako treba zabraniti mogućnost lokalnim funkcionerima da obavljaju direktorske funkcije u javnim preduzećima čiji je osnivač RS i republičkim funkcionerima da budu direktori javnih preduzeća čiji je osnivač lokalna zajednica. Onda bi Milakovićevim putem krenuo značajan broj poslanika i koji nisu otkazali poslušnost vladajućoj koaliciji.
Iz stranaka koje u Republici Srpskoj djeluju opoziciono već duži period dolaze uvjerenja da bi izmjene postojećeg zakona koji definiše sukob interesa bila jedna od prvih tačaka na dnevnom redu, koje bi sproveli ukoliko bi formirali vlast. Da iza obećanja i danas čvsto stoje, za eTrafiku je naglasio predsjednik PDP-a i novoizabrani poslanik u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine BiH Branislav Borenović.
„Jedan od brojnih zakona koje smo spremni sprovesti je i zakon o sukobu interesa koji spominjete. Njim će biti regulisano da pojedinac iz budžeta može da dobija primanja samo po jednom osnovu i tu izuzetaka neće biti. Danas imamo ljude koji su istovremeno poslanici, direktori, članovi nekoliko upravnih odbora i tako dolaze i do pet naknada koje mu se isplaćuju na teret javnih sredstava, tj. novca svih građana Republike Srpske. I ranije sam takođe spominjao, sve isplate iz republičkog ili lokalnih budžeta, a koje prelaze 1.000 maraka, moraju biti potpuno transparentne, svi ćemo imati uvid u njih. To mora zakonom biti regulisano“, rekao je Borenović.
* Tekst je proizveden u okviru medijskog pool-a Mreže ACCOUNT (Antikorupcijska mreža organizacija civilnog društva)