Četiri godine nakon njegove smrti, 1900. utemeljena je Nobelova nagrada, a 1901. godine dodijeljena su prva priznanja za fiziku, hemiju, medicinu, književnost i mir.
Kada je uprava Nobelove nagrade vijećala o područjima za koja će biti dodjeljivana nagrada u raspravu se umiješala i austrijska baronica Berta Kinski fon Tetau, udata Sutner, životna ljubav Alfreda Nobela i jedna od najvažnijih osoba tadašnjeg pacifističkog pokreta. Ona je Nobelovoj zadužbini predložila da uvrste nagradu za mir. Baronica je dobila Nobelovu nagradu za mir 1905. godine.
Alfred Nobel rođen je 21. oktobra 1833. u Stokholmu. Bio je treći sin Imanuela Nobela (1801-1872) i Andriete Ahlsel Nobel (1805-1889). Njegov otac bio je pronalazač (izumio je šperploču), ali bez novca da svoje ideje ostvari. Posebno se zanimao za korišćenje baruta, u ono vrijeme praktično jedinog poznatog eksploziva, pa je to svoje zanimanje prenio i na sina.
Najvažniji izum
Alfredova porodica se 1842. preselila u Rusiju, gdje se otac počeo baviti izgradnjom morskih mina za potrebe vojske Ruskog carstva u Krimskom ratu. U Rusiji su Alfred i njegova braća, s obzirom na to da se materijalno stanje porodice popravilo, imali najbolje učitelje, iako nisu išli u školu. Alfred je učio jezike i hemiju, a sa 18 godina otišao je na četiri godine u SAD gdje je kraće vrijeme radio i studirao kod Džona Eriksona.
Alfred, koji je osim švedskog izvrsno govorio ruski, francuski, engleski i njemački jezik, bio je veliki poklonik prirodnih nauka. Godine 1865. došao je do svog najvažnijeg izuma – detonacijske kapsule koja je sadržavala živin fluminat, osjetljiv eksploziv pomoću kojeg se nitroglicerin mogao sigurno paliti u svako doba. Taj upaljač bio je osnova za svu daljnju tehnologiju eksploziva, ali ipak nije postigao ništa da bi se nitroglicerin mogao lakše prevoziti ili baratati njime. Stoga je potražio način da ukroti nitroglicerin. Rješenje je ležalo u tome da se nitroglicerin preradi u čvrstu materiju kojom bi se moglo rukovati i to tako što bi neka porozna supstanca bila natopljena u njemu. Ispitao je sve vrste poroznih, neeksplozivnih, hemijskih inertnih materija: papir, drvene otpatke, prašinu od razmrvljenih opeka, suvu ilovaču, sve dok 1887. nije nadošao na nesvakidašnju, iako prilično rasprostranjenu rudu – infuzorijsku zemlju.
Tako je nastao eksploziv, nalik na tijesto, koji je bio za 25 odsto slabiji od čistog nitroglicerina, ali opet mnogo snažniji od baruta (koji se tada tvornički proizvodio) i lako se njime manipulisalo. U to doba kružila je priča da je Nobel slučajno nabasao na svoj izum kada je malo nitroglicerina prokapalo u infuzorijsku zemlju kojom su, za zaštitu od oštećenja, bile obložene neke posude. To naklapanje veoma je smetalo Nobelu koji je odlučno tvrdio da do svog otkrića nije došao slučajno već da je ono rezultat istraživanja koje se zasnivalo na ocjenjivanju tehničkih problema.
Šokirao rodbinu
Kasnije je Nobel izumio gelignit (mješavina nitroglicerina i bezdimnog baruta ili nitroceluloze) koji je bio snažniji i čak se lakše njim manipulisalo nego s dinamitom. Bio je veoma plodan pronalazač, o čemu govori činjenica da je patentirao čak 355 izuma, a u njegovu čast element sa rednim brojem 102 dobio je ime nobelijum.
– Predstavili su me kao „genija zla”, kao „trgovca smrću”, a ja sam samo radio za dobrobit čovječanstva. Jedini cilj mog života bio je širenje znanja, uvjeren da to znači prije svega širenje blagostanja – pisao je Alfred Nobel 1896, pred kraj života svomu nećaku.
Alfred se nikada nije ženio, ali je navodno imao dvije velike ljubavi: baronicu Bertu Kinski i mlađahnu Austrijanku Sofi Hes, koja ga je ostavila i udala se za nekog mladog austrijskog činovnika. Veći dio svog život proveo je u Parizu, a 1891. preselio se u San Remo, Italija. Nekoliko godina kasnije kupio je tvornicu oružja i željezaru „Bofors”, izgradio veliku vilu u gradu Karlskoga i pripremao se za povratak u Švedsku iako nije volio nordijsku hladnoću. U planovima ga je spriječila iznenadna smrt zbog krvarenja u mozgu, 10. decembra 1896.
Kada je nekoliko mjeseci kasnije otvoren Nobelov testament braća i ostala rodbina bili su neugodno iznenađeni – Alfred ih je u potpunosti isključio iz testamenta. Umjesto rodbini Nobel je svoje ogromno bogatstvo od 31,5 miliona švedskih kruna (prema današnjem kursu to bi iznosilo oko 150.000.000 američkih dolara) ostavio je čovječanstvu. Oporuku je, navodno, napisao na komadiću poderanog papira 27. novembra 1895. godine.
Nobelovu nagradu dobili su, između ostalih, Majka Tereza (za mir), Aleksandar Solženjicin (za književnost), Ivo Andrić (za književnost), Henri Kisindžer itd, dok je francuski književnik i filozof Žan Pol Sartr to odbio iz moralnih razloga. Istovremeno ovo prestižno priznanje “zaobišlo” je takve velikane kao što su Lav Tolstoj, Henrik Ibsen, Marsel Prust, Nikola Tesla, Franc Kafka, Anton Pavlovič Čehov, Džems Džojs i Bertolt Breht.
Mnogi se pitaju zašto hemičar Nobel nije predvidio nagradu za matematiku. Za to postoji nekoliko objašnjenja. Najsočnije je ono prema kojem je za to kriva neka žena koju je Alfred navodno volio, a koja je bila ljubavnica poznatog švedskog matematičara Goste Mitaga-Leflera. Ipak, taj trač nikada nije potkrijepljen istorijskim dokazima.
Laureati za 2015. godinu
Nobelova nagrada za mir ove godine dodijeljena je Tuniškom nacionalnom kvartetu za dijalog , Britanac Angus Diton dobitnik je Nobelove nagrade za ekonomiju, Bjeloruskinja Svetlana Aleksejevič dobila je nagradu za književnost, za hemiju dobitnici su Šveđanin Tomas Lindal, Amerikanac Polu Modrič i američki naučnik turskog porijekla Aziz Sankar. Japanac Satoši Omura i Irac Vilijam Kempel podijelili su priznanje sa Kineskinjom Joju Tu za medicinu, a za fiziku nagradu su podijelili Takaki Kadžita iz Japana i Kanađanin Artur Mekdonald.
Press Express