Sramota Banjaluke: Propada jedna od najstarijih hidroelektrana u Evropi

Izgrađena prije 119 godina, jedna od najstarijih hidroelektrana na Balkanu i u Evropi bačena je u zaborav. Hidroelektrana Delibašino selo nalazi se u naselju Trapisti u Banjaluci, gdje propada već decenijama.

Piše: Zorana Stojičić

Korištenje električne energije za osvjetljenje grada Banjaluke počelo je veoma rano. Već 1898. godine puštena je u pogon Hidroelektrana Delibašino selo sa dvije turbine od po 300 KS, a 25 godina kasnije (1923) izgrađena je termoelektrana na Laušu snage 1100 KS. U tom periodu počinje i izgradnja gradske električne mreže, koja se postepeno proširuje, sve do Drugog svjetskog rata.

Pod raznim nazivima i promjenama područja djelovanja, „Elektrokrajina“ posluje od 1947. godine. Naime, po završetku Drugog svjetskog rata, Narodna vlada Bosne i Hercegovine donosi Uredbu o osnivanju električnog preduzeća Bosne i Hercegovine “Elektrobih”- Sarajevo, sa poslovnicama i ekspoziturama. Tada je u Banjaluci, za područje sreza Banjaluka, formirana ekspozitura “Elektrobih”- Sarajevo, sa poslovnicama u Banjaluci, Bosanskoj Dubici, Ljubiji, Sanskom Mostu i Starom Majdanu. Ubrzo dolazi do reorganizacije “Elektrobih”-a, osamostaljenja poslovnica i prenošenja u nadležnost mjesnim odborima. Tako je aprila 1947. godine, rješenjem Vlade BiH, poslovnica u Banjaluci prerasla u “Električno preduzeće”- Banjaluka, koje je vlastitim proizvodnim kapacitetima u Delibašinom selu i na Laušu snabdijevalo električnom energijom šire područje grada Banjaluka. Paralelno sa Banjalukom, elektrifikovale su se i najrazvijenije države u Evropi.

Najveće zasluge izgradnje HE Delibašino selo pripadaju redovnicima franjevačkog samostana Trapisti, po kojima je to banjalučko naselje i dobilo naziv. Zahvaljujući pomenutoj hidroelektrani, Banjaluka je bila među prvim gradovima koji su dobili struju, a prema podacima istoričara, čak osam godina prije Zagreba. HE je dijelom zbog nabujalog Vrbasa davno prestala sa radom ali objekat nikada nije zaključan, a uprkos činjenici da je star više od vijeka, očuvan je poprilično dobro. Stare turbine su u svojoj prvobitnoj konstrukciji izgubile poneki zupčanik izgrađen od drveta, a osim nekoliko prozorskih stakala i zidova ispisanih grafitima, ovaj objekat od kulturno-istorijskog značaja i naslijeđa odolijeva zubu vremena.

Restauracija?

“Elektrokrajina” je od Ministarstva industrije energetike i rudarstva RS 2007. godine dobila koncesiju za izgradnju mini hidroelektrane sa pokušajem revitalizacije hidroelektrane Delibašino selo, međutim angažovani strani konsultanti su utvrdili da na tom mjestu zbog devastacije postojećeg objekta nije moguće napraviti novu hidroelektranu, već bi ona morala biti pomjerena malo uzvodno, što je otvorilo problem imovinsko-pravnih odnosa sa Katoličkom crkvom, koja je osporavala dio zemljišta. Iz Elektrokrajine, u čijem je vlasništvu HE Delibašino selo, su naveli kako je prvobitna ideja bila da se na mjestu stare elektrane u saradnji sa Zavodom za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa RS i Gradom Banjaluka izvrši restauracija prvobitnog objekta i postrojenja, te da se mjesto pretvori u muzej početaka elektrifikacije na ovom području, uz koji bi se eventualno zbog same rijeke Vrbas gradio i restoran sa terasom za posjetioce i turiste.

„Naše preduzeće je dobilo koncesiju za restauraciju stare hidroelektrane u muzej početaka elektrifikacije i to je projekat od velikog značaja, ne samo za grad Banjaluku već i državu RS/BIH. Projekat je trenutno u fazi prikupljanja neophodne papirologije i ne postoje nikakve zakonske prepreke, shodno tome očekujemo brzu realizaciju ovog plana”, rekao je portparol Elektrokrajine, Predrag Klincov za eTrafiku.