Preko 400 mini hidroelektrana čeka svoju izgradnju u Bosni i Hercegovini, na preko 250 vodenih tokova. Dokazano je da mHE skoro u potpunosti isušuju riječna korita i uništavaju njihov biljni i životinski svijet. Bez obzira na raspoloživi vodostaj, male HE grabe količinu vode koja je potrebna za maksimum profita, navodi se u analizi NVO Eko Akcija iz Sarajeva.
Piše: Gerila.info
Mini hidrocentrala Glavica na rijeci Plivi u opštini Šipovo, klasičan je primjer na koji način funkcionišu stvari po ovom pitanju u RS i BiH.
21. oktobra 2019. godine Glavica je počela sa radom, a sve je počelo 2006. godine sa famoznom odlukom tada već odlazeće Vlade RS na čelu sa premijerom Perom Bukejlovićem da se posljednjih dana januara te godine dodijeli čak 106 koncesija na mini hidrocentrale snage preko 250 kw u Srpskoj. Jednu od njih je dobila i firma BBB d.o.o. iz Šipova, vlasnika Zorana Lujića. Interesantno je da za dobijanje tih koncesija tada uopšte nije bila potrebna sva dokumentacija, nego samo inicijativna dokumentacija, faktički namjera da se hidrocentrale prave na rijekama Srpske.
Dozvola za obavljanje djelatnosti proizvodnje električne energije u mHE Glavica izdata od Regulatorne komisije za energetiku RS
Ugovor o koncesiji za izgradnju mHE Glavica na rijeci Plivi potpisan je 24.2.2006. godine, a aneksiran je čak tri puta. Aneksom ugovora o koncesiji iz 2013. povećana je instalisana snaga male hidroelektrane sa 0,9 MW na 1,473 MW i ukupna procijenjena proizvodnja sa 7,1 GWh na 9,5 GWh.
Snaga ove mHE je 1,473 MW, dok je planirana godišnja proizvodnja 9,52 GWh. Kota vodozahvata je čak 451 metar. Godina isteka koncesije je 2036. godina, dok je iznos koncesione naknade 10% od ostvarenog bruto prihoda. Promjena vlasničke strukture u PD „BBB“ d.o.o. Šipovo, gdje se sadašnji vl. udjeli: 10% Robert Lehrenfeld, 40% „Elp“ d.o.o. Šipovo i 50% vlasničkih prava Zorana Lujića prenose na sticaoca PD „MO Herc“ d.o.o. Mostar u iznosu od 90% udjela vlasničkih prava, a 10% vlasničkih udjela ostaju Zoranu Lujiću. Nezvanično saznajemo da, u najvećem dijelu, finansijski iza projekta mHE Glavica stoji jedan dugogodišnji političar i biznismen iz Šipova.
Nesporno je da je mHE Glavica dobila sve potrebne dozvole kako bi započela sa radom. Ipak, stanovnici obližnjih sela žestoko su se pobunili zbog početku izgradnje mHE, nakon što su bageri krajem jula 2017. godine ušli u rijeku, a potom i oštetili most koji je vodio do obližnjeg sela Sarići.
Zlatko Keleč, odbornik u Skupštini opštine Šipovo, jedan je od prvih koji su digli glas protiv gradnje mini hidrocentrala na teritoriji ove opštine, i za naš portal kaže da je Glavica samo uvod u eskpanziju izgradnje hidrocentrala.
“Glavica je i recept, i reper i prolazno vrijeme i sve i jedna hidrocentrala će se tako napraviti”, direktan je Keleč.
Iz firme BBB, odnosno od strane direktora mHE Glavica Darka Lujića, poručuju da su sve radili po zakonu, i da im je sve vrijeme zapravo podmetano kako bi počeli sa radom.
“Ne postoji ni jedan dokument, koji je bio potreban a da ga mi nismo morali obezbijediti i usaglasiti sa pozitivnim zakonskim propisima. Nemamo vezu ni sa kakvim bivšim ni sadašnjim političarima. Možemo reći da smo od njih imali samo probleme. Koncesiju smo potpisali 14.02.2006. godine tako da su se skoro sve vlasti izredale na našim “leđima”. Sva dokumentacija koja je potrebna po zakonu i sve obaveze koje imamo po zakonu, mi apsolutno ispunjavamo”, poručuju iz mHE Glavica.
“Objekat je izgrađen po najvišim standardima i ugrađena je najkvalitetnija i najsavremenija oprema. Zadovoljava najstrožije ekološke standarde. Na poseban način, arhitektonskim rješenjem, uklopljena je u prirodni ambijent. Austrijanci, koji su bili dobavljači turbina, staviće je na svoj katalog. Ići će sa njom i na svjetski konkurs za najbolje uklopljenu elektranu u životnu sredinu. Sve finansije su obezbijeđene bez ikakve pomoći Republike Srpske”, kategorični su iz mHE Glavica.
Činjenica je ipak, da se riba ipak ne može kretati kaskadama koje su napravljene u dijelu rijeke koji je slobodan od betonskog zagrljaja mHE Glavica i to je vidljivo golim okom. Regata rijekom Plivom bila je moguća od mosta u selu Pljeva pa do Plivskog jezera u susjednom Jajcu, a sada to, upravo zbog kaskada, više nije moguće i time je propuštena još jedna prilika za turizam i turističku ponudu. Koliko su domaći, ali i strani turisti zainteresovani za rafting i regate, najbolji svjedoči Banjaluka koja je kao turističko mjesto najviše prepoznatljiva upravo po tome.
Viktor Bjelić iz Centra za životnu sredinu tada je rekao da će se posljedice ove gradnje vrlo brzo primijetiti na biljnom i životinsjkom svijetu, jer je u toku devastacija korita i obala rijeka.
“Za rijeku ovo znači da se u njenom koritu vrše građevinski radovi na izgradnji ustave (manja brana) i derivacionog kanala kojim se usmjerava 90% vode na mašinski dio, tj. turbine. Pojednostavljeno, izgradnja takve mHE izgleda ovako: teška mehanizacija dolazi usred netaknute prirode. U koritu i na obali u dužini od najčešće 2-4 km uništava se sav biljni i životinjski svijet, pa u roku od nekoliko mjeseci umjesto neprohodne „džungle“ od vrbinog i ostalog drveća dobije se kanalisana rijeka sa golim priobaljem, koje je tad podesno za rast invazivnih vrsta ali i moguću eroziju zemljišta. Prva etapa ekološke katastrofe je urađena – nestalo je nekoliko stotina/hiljada primjeraka drveća i obalne vegetacije”, rekao je Bjelić.
Ekonomista Zoran Pavlović za portal Gerila.info kaže da je situacija sa obnovljivim izvorima energije savim ispravna sa naučne, ekonomske i ekološke strane, jedino što to ne veži za Bosnu i Hercegovinu.
„BiH je bogata vodotokovima i nije iskoristila ni trećinu vodotokova velikih rijeka, a finansira i subevncioniše na neki način uništavanje prirodne okoline na vodotokovima koju su vrlo mali i koji su dio turističke ponude koju ova zemlja može da pruži. U razvijenim zemljama zapadne Evrope praktično je zabranjeno pretvaranje prirodnih malih vodotokova u izvorišta električne energije koja se proizvodi u mini hidrocentralama, jer se narušava ekološki svijet u tim područjima“, ističe Pavlović.
Mještani Sarića u oktobru 2017. godine su bukvualno otjerali mašine sa gradilišta, nezadovoljni time što su vidjeli šta se pravi od jedne od najljepših rijeka u široj regiji, ali budući da im je gradnja mHE ugrozila most koji im je jedina veza sa svijetom.
Odbornik u Skupštini opštine Šipovo Zlatko Keleč tada je za portal Gerila.info rekao da je vidljivo da se korito kopa stotinama metara nizvodno prema Šipovu, da je o svemu obavijestio načelnika i predsjednika Skupštine opštine i da se mještani plaše da će rijeka prestati da postoji u izvornom obliku a da se radi o jednoj od najljepših rijeka u regiji čak i u Evropi.
“Mi samo štitimo rijeku. Ja bih volio da vidim onoga ko je izdao ekološku dozvolu ako uopšte postoji takva dozvola. Volio bih da vidim onoga ko je stavio svoj potpis na to jer, ja sam laik, ali ovo je ekološka katastrofa”, izjavio je Keleč u razgovoru za naš portal.
Lokalna zajednica se protivila izgradnji mini hidrocentrala na teritoriji opštine Šipovo, a povodom izgradnje Glavice je, po tvrdnjama predsjednika Skupštine opštine Milana Plavšića, kontaktirala sva nadležna tijela u Srpskoj kako bi stopirali dalje uništavanje ove rijeke.
Na tematskoj sjednici lokalnog parlamenta održanoj 24.10.2018. godine Skupština opštine donijela je zaključke da izgradnja mHE Glavica nije u skladu sa koncesionim ugovorom, da je građevinska dozvola sporna s obzirom da je instalirana snaga 1,473 MW a ne 0,9 MW, kao i da nedostaje dokument o prostornom uređenju, zatim da je investitor uklonio nanos suprotno suglasnosti JU “Vode Srpske”, kao i da su svi aneksi na ugovor o koncesiji donijeti na štetu Opštine. Ipak, Republička uprava za inspekcije poslove ostaje nijema, a za naš portal dobili smo jasan odgovor da nisu utvrđene nepravilnosti u pogledu izgradnje predmetnog objekta.
Ipak, da je sve daleko od ispravnog govori nam i informacija da se upravo na području mini hidrocentrale nalazio poznati revir, odnosno nadaleko poznato mrijestilište lipljena koji je bio zaštićen još od vremena Austro-Ugarske. Na sve to lokalni ribolovci nisu podigli glas protiv narušavanja ovog staništa lipljena, gdje se ribolov za vrijeme SFRJ kažnjavao i zatvorom.
“Ribolovačko društvo iz Šipova je imalo koncesiju na Plivi, upravo tu gdje je Glavica napravljena, i to do kraja 2018. godine. Nikad nisu osporili izgradnju, a tu im je bio revir za mrijest lipljena”, ističe Zlatko Keleč, opštinski odbornik u Šipovu.
Skupština opštine je pokušala da kroz dizanje cijene komunalne takse na indirektan način odbije dalju izgradnju mHE na teritoriji ove opštine. Ipak, umjesto planiranih 100.000 KM uplaćeno je samo 100 KM od strane vlasnika Glavice.
Milan Plavšić, predsjednik Skupštine Šipovo, za naš portal je potvrdio ovu namjeru opštinara.
“Jasno je da je iza izgradnje mini hidrocentrala samo profit pojedinaca, i da Opština od toga nema nikave koristi. Iz tih razloga smo mislili i donijeli novu odluku o taksama. Iz mHE Glavica su trebali platiti 100.000 KM za taksu, a platili su samo 100 KM. Pisali smo Poreskoj upravi davno, više od tri mjeseca, i nikakav odgovor do sada nismo dobili”, izjavio je Plavšić za Gerilu.
Iz mHE Glavica tvrde da su platili 100 KM zato što u 2018. godini nisu ni počeli poslovati, tako da su platili minimum koji im je propisan u tom slučaju, a to je 100 KM.
Zanimljiv je stav Milana Kovača, načelnika Opštine Šipovo, koji je ranije za naš portal rekao početkom februara 2019. godine da nije upoznat da informacijom da će se na teritoriji ove opštine graditi čak 11 mini hidrocentrala snage preko 250 kW.
„Ne znam odakle vam ta informacija, ja sa njom nisam upoznat“, izričit je tada bio Kovač.
„Ono što bih ja omogućio, da se mene pita, to je da se dozvoli izgradnja manjih centrala, snage do 250 kW, a to su faktički vodenice, čime ne bi bio narušen ekosistem bilo koje rijeke, pa ni Plive i Janja. Sve preko 250 kW bi, po mom mišljenju, trebala da gradi isključivo država, ali da se poštuju svi propisi koji garantuju zaštitu rijeke i njenog eko sistema“, naglasio je tada Kovač.
Rečeno – ispunjeno.
Načelnik Kovač je prije godinu dana dobio dozvolu od lokalnog parlamenta da lično daje pozitivno mišljenje za izgradnju mHE na području opštine Šipovo. Iako bi to trebalo da radi nadleži Odsjek za urbanizam i stambeno-komunalne poslove. Zanimljivo je da je među prvim dozvolu dobio upravo brat Kovačevog zamjenika – Marko Savičić. U pitanju je firma “Plivawatt” d.o.o. Šipovo, Pljeva – Draganić, snage 200 kWh, mišljenje dato 13.12.2019. pod brojem: 01-335-16/19.
Između ostalog, pozitivno mišljenje su dobili i “Višnja promet” d.o.o. BL, Pljeva – Majevac, 100 kWh, mišljenje dato 11.12.2019. pod brojem: 01-335-14/19, opet “Višnja promet” d.o.o. BL, Mujdžići, rijeka Janj, 249 kWh + mišljenje dato 25.12.2019. pod brojem: 01-335-22/19, “Kužo” d.o.o. Šipovo, Pljeva – Draganić, 249 kWh, mišljenje dato 12.12.2019. pod brojem: 01-335-15/19, (osnovna djelatnost je pilana/brentisanje), “AN GROUP” Banja Luka Mujdžići, rijeka Janj, 249 kWh + mišljenje dato 25.12.2019. pod brojem: 01-335-24/19, “MIG ELEKTRO”, d.o.o. MG, dva komada u selu Mujdžići, rijeka Janj, 249 kWh + mišljenje dato 25.12.2019. pod brojem: 01-335-23/19 i 01-335-25/19.
“Mene tamo za sve ovo vrijeme niko nije zvao da to obiđem. I to i jeste najveći problem, da opština i ja kao prvi čovjek Opštine nemam pojma šta se dešava u opštini. Neko samo dođe i počne da pravi, u ovom slučaju minihidrocentralu, i apsolutno se nikom ne javi iz Opštine”, izjavio je tada Kovač.
Ipak, da Kovača itekako zanima rijeka Pliva potvrdio je u martu ove godine kada je podržao proteste lokalnih ribara koji su se pobunili protiv koncesije koju je dobila firma LTG, vlasnika Gorana Talića iz Banjaluke. Za razliku od mnogih koncesija u Srpskoj i BiH, ova nije narušila prirodni tok rijeke, kao i njenu obalu. Ugovor o koncesiji je potpisan u avgustu 2008. godine, a prvenstveno je okrenut turizmu, odnosno organizovanju sportsko-ekonomskog ribolova “Fly fishing” na dijelu rijeke Plive.
Članovi sportsko-ribolovnog društva Šipovo organizovali su proteste kako bi se vratila koncesija, koja je po njihovom mišljenju nezakonito data kompaniji LTG. Podršku ribarima dao je i načelnik opštine Šipovo Milan Kovač, koji se, ovaj put, odazvao na proteste.
Zlatko Keleč, odbornik u lokalnoj skupštini, kaže da je koncesija LTG najmanje sporna na teritoriji opštine, po informacijama kojima on raspolaže.
“Po meni je Talić, odnosno Fly fishing centar, najmanji problem, kada govorimo o koncesijama koje se koriste na teritoriji Šipova. RIbolovačko društvo kada je upravljalo rijekom Plivom, tu uopšte nije bilo ribe, neplanski je lovljeno, a sada je ima. Plus pod LTG-ovom je nadležnošću od izvora Plive do ušća rijeke Sokočnice, a sve ispod je pod ribolovačkim udruženjem, znači je sva Pliva pod LTG-ovom nadležnošću”, naglašava Keleč.
Ostaje samo da nagađamo šta stoji iza odluke šipovačkih ribara da protestuju protiv koncesije koja je dovela sportske ribolovce širom svijeta na rijeku Plivu, gdje je 2010. godine održano i Evropsko prvenstvo u Fly fishingu, a 2015. godine i svjetsko prvenstvo. Nezvanično saznajemo da su ribolovci nezadovoljni time što je na Plivi zabranjen klasični ribolov, već je dozvoljen isključivo sportski ribolov.
Firma LTG je dobila koncesiju nad rijekama Ribnik, Sana, Pliva i Janj. Koncesiju na rijeke Pliva i Janj ova firma je dobila na 30 godina.
Željko Prpić, upravnik kompleksa Fly fishing na rijeci Plivi u vlasništvu firme LTG, i ribolovni vodič za naš portal, kaže da su protesti ribara usmjereni da da ponište sav dosadašnji rad Fly fishing kompleksa, odnosno ljude koji žele da očuvaju turistički kompleks oko Plive.
“Naša firma ima kocesiju i gazduje nad rijekom Plivom i rijekom Janj, održavamo ih i čistimo, uređujemo obalu, radimo prirodnu selekciju što se tiče lipljena i pastrmke, autohtonih vrsta riba. Uspjeli smo da sačuvamo rijeku Plivu od zagađivanja i eksploatacije”, naglašava Prpić.
“Iza protesta ribara iz ribolovačkog udruženja sigurno stoji dalja izgradnja mini hidrocentrala, zato što žele da nas istisnu iz ove priče, da bi oni mogli ovdje da naprave što namjeravaju da naprave”, objašnjava Prpić šta, po njegovom mišljenju stoji iza protesta ribara koje je podržao načelnik Šipova.
Motivi načelnika Kovača su ipak malo drugačije prirode, jer prema saznanjima portal Gerila, upravo na potezu rijeke Plive koji je pod kontrolom firme LTG, izgradnju mini hidrocentrale planira upravo zet Milana Kovača.
Komentar Milana Kovača, na ova i ostala pitanja nismo uspjeli da dobijemo, jer je našu redakciju nazvao piskaralima kojima je dosadno kao i da je danas svetac, odnosno crveno slovo, te da on nema namjeru da daje nikakve izjave. Na našu sugestiju da smo pitanja ranije poslali na službeni e-mail kontakt načelnika Opštine, Kovač je kratko odgovorio da on to ne priznaje (iako je taj kontakt naveden kao zvanični konktakt načelnika na oficijelnoj stranici Opštine Šipovo), i da mu se obratimo sa upitom koji ćemo poslati putem pošte.
Ukoliko ikad dobijemo odgovore Milana Kovača objavićemo ih naknadno.
Nenad Bužanin, iz Eko zone Šipovo, za naš portal kaže da je sve ovo moglo da bude izbjegnuto da ima stvarne volje za rješavanjem problema. Bužanin je ispred Eko zone u novembru 2018. godine poslao inicijativu za proglašenjem Šipova turističkim mjestom, u skladu sa Zakonom o turizmu Republike Srpske, međutim odgovor iz Opštine Šipovo nikad nije stigao.
“Pored inicijative, popunio sam i formular sa predviđenom infrastrukturom. Samo je trebalo potpisati i staviti opštinski pečat, ili ako opštinska turistička organizacija zna bolje, mogla je da uradi i pošalje. Ali očigledno to nikoga više ne interesuje…”, rezigniran je Bužanin nakon borbe za spas prirodnih ljepota na teritoriji opštine Šipovo.
Nenad Bužanin, “Eko-zona Šipovo”
Nenad je u javnosti RS postao poznat nakon što je održao emotivan govor pred poslanicima Narodne skupštine RS prije odluke o Zoning planu Janske otoke, čime bi se faktički utro put izgradnji još jedne mHE na ovom specifičnom području. Rezultat je i tada bio poražavajući, jer niko od narodnih poslanika nije bio protiv te odluke, a Zoning plan je usvojen sa 55 glasova za, a 10 poslanika je bilo suzdržano, a o tome je Gerila već pisala.
Igrom slučaja, na izvoru rijeke Plive u jednom domaćinstvu zatekli smo Šefketa, 65-godišnjaka sa prebivalištem u Danskoj, ali koji je prije krize izazvane virusom korona i zatvaranjem granica došao u turistički obilazak rodnog Mrkonjića, ali i susjednog Šipova. Šefket je tu već mjesec dana, oduševljen je prirodom do te mjere da već pravi planove kako da turiste iz Danske dovede da upoznaju netaknute čari prirode oko rijeke Plive.
Šefketu, ipak, nismo htjeli da razbijamo iluziju i maštanje, da će on i Danci naredni put, možda, umjesto lipljena i pastrmke, kajmaka i pite, čiste vode i zelenih obala, zateći beton i turbine.
Nije sve trulo u državi Danskoj. Trulo je i ovdje.