Republičko javno tužilaštvo Republike Srpske intezivno vodi istragu o nabavci 165 respiratora koje je, za vrijeme pandemije virusa korona, Republika Srpska kupila za 12,9 miliona maraka bez PDV-a, saznaje eTrafika.
Piše: Istraživački tim eTrafike; Naslovna fotografija: Ajdin Kamber
Kako je potvrđeno za eTrafiku, pod istragom tužilaštva je Dejan Kusturić, v.d. direktor Fonda zdravstvenog osiguranja (FZO) Republike Srpske. On je, u skladu sa zaključkom Republičkog štaba za vanredne situacije od 24. marta 2020. godine, bio ovlašten da sa dobavljačima zaključuje ugovore o nabavci respiratora, medicinskih sredstava i opreme za potrebe zdravstvenog sistema izazvane pandemijom virusa korona.
Ugovori sa firmom “Medietik”
Otvaranje istrage je navedeno u izvještaju o radu Republičkog tužilaštva za 2023. godinu. U njemu se naglašava da je Posebno odjeljenje za suzbijanje korupcije, organizovanog i najtežih oblika privrednog kriminala aktivno radilo na otkrivanju i procesuiranju osoba koje se dovode u vezu sa koruptivnih krivičnim djelima, počinjenim za vrijeme pandemije. Naglašen je rad na predmetima koji se odnose na postupke javnih nabavki za isti period.
“Otvorene su istrage protiv odgovornog lica u Fondu zdravstvenog osiguranja u vezi nabavkom respiratora i druge medicinske opreme”, navodi se u izvještaju.
Na upit eTrafike, sekretarka Republičkog javnog tužilaštva Dragica Tojagić potvrdila je da se istraga vodi protiv Dejana Kusturića, ne precizirajući za koja je krivična djela osumnjičen.
“Obavještavam vas da se predmet nalazi u fazi istrage i da se na istom intezivno radi u cilju donošenja tužilačke odluke o kojoj će javnost biti blagovremeno obaviještena. Do sada je saslušan veliki broj svjedoka, a naložena su i određena vještačenja čiji se nalazi čekaju. S obzirom na fazu u kojoj se ovaj predmet nalazi, više informacija za sada nije moguće saopštiti”, istakla je Tojagić.
Ugovore o nabavci respiratora FZO je zaključivao sa firmom “Medietik” d.o.o. Banjaluka i njenim direktorom Željkom Babićem. On je, inače, suprug Ane Trišić Babić, savjetnice predsjednika Republike Srpske i lidera SNSD-a Milorada Dodika.
Nabavljeno je ukupno 165 respiratora i ventilatora i to:
— 85 prenosivih respiratora sa pripadajućim kolicima JX100 po cijeni od 49.500 KM bez PDV-a (4.207.500 KM),
— 30 pneumatskih električnih respiratora Boaray 5000 D po cijeni od 66.700 KM bez PDV-a (2.001.000 KM),
— 50 ventilatora za intezivnu njegu VG 70 po cijeni od 134.455,12 KM bez PDV-a (6.722.756).
Predsjednik PDP-a Branislav Borenović i opozicioni političari u Republici Srpskoj u junu 2020. godine su ukazivali da su cijene respiratora nerealno visoke i da su ovi uređaji plaćani po trostruko višim cijenama. Iz Fonda im je odgovoreno da je nemoguće porediti cijene respiratora i medicinske opreme u periodu prije pandemije u odnosu na period kada se virus korona eksplozivno širio i kada je cijeli svijet nabavljao jednu te istu robu. Naglasili su i da je otežavajuća okolnost bila i zabrana Evropske unije za izvoz medicinske opreme za zemlje koje nisu članice EU.
I pored uvažavanja pomenutog argumenta Fonda, iz opozicionih partija su ostali pri tvrdnji da su cijene, i u takvim okolnostima, previsoke, što je dokazala i istraga koja je trenutno u toku.
Ispituju se i drugi ugovori
Međutim, kako saznaje eTrafika cijene respiratora su samo jedan segment istrage koju Tužilaštvo sprovodi. Ispituju se i drugi ugovori o nabavci medicinskih sredstava i opreme koje je FZO zaključivao, što se posebno odnosi na ugovore u vezi sa transportom nabavljenih respiratora. Naime, ugovorima je bilo precizirano da su dobavljači dužni da robu isporuče u određeno vrijeme, ali je uprkos tome FZO sklapao i ugovore o transportu medicinske robe i avionskom prevozu, što je dodatno plaćano novcem građana Republike Srpske. Kada je u pitanju transport, iz FZO su ranije saopštili da su ugovori zaključivani sa kompanijom “Air Srbija”, te firmama “Milšped” BH d.o.o.” iz Sarajeva i “Balkan global” iz Bijeljine.
Možda i najbitniji segment istrage odnosi se na kvalitet i namjenu nabavljenih respiratora. Iz FZO je ranije saopšteno da za sve ugovorene respiratore postoji preporuka zdravstvene struke, tačnije mišlјenje Univerzitetsko kliničkog centra RS da je riječ o medicinskim aparatima koje ispunjavaju sve standarde kvaliteta i da su namijenjeni za liječenje pacijenata na intenzivnoj njezi.
Nakon nabavke respiratori su, u zavisnoti od potrebe, raspoređeni po svim bolnicama u Republici Srpskoj, gdje se i sada nalaze. Po nalogu tužilaštva istražioci su nedavno popisivali i provjeravali sve isporučene respiratore, kako bi se utvrdilo da li imaju odgovarajuće sertifikate i da li ispunjavaju potrebne uslove i mimimum potrebnih standarda. Na licu mjesta istražioci su se uvjerili da pojedine respiratore, odnosno ventilatore, bolnice opšte nisu koristile za liječenje pacijenata tokom pandemije virusa korona. Preskupo plaćene aparate bolnice ni danas ne koriste u svom radu i u liječenju, oni uglavnom skupljaju prašinu po skladištima.
Tužilaštvo je zbog toga odlučilo da zatraži stručno vještačenje respiratora koje je nabavio FZO Republike Srpske, ali je nedostatak vještaka iz te oblasti usporio istragu. Nalaz i mišljenje tužilaštvo je zatražilo od Leandra Pekje (Leandro Pecchia), svjetskog stručnjaka biomedicinskog inžinjeringa koji je doktorirao na temama iz oblasti procjene medicinskih aparata. Pekja radi kao profesor na Univerzitetu u Italiji i jedan je od konsultanata ministarstva zdravlja Italije za procjenu medicinskih aparata. Bio je angažovan od strane Tužilaštva BiH u predmetu “Respiratori” protiv nekadašnjeg premijera Federacije BiH Fadila Novalića i drugih. Međutim, nakon mjeseci razmišljanja i više urgencija od strane Republičkog tužilaštva, Pekja nije prihvatio da radi vještačenje respiratora koje je nabavio FZO, pa se tužilaštvo okrenulo drugim rješenjima koja izlaze van okvira BiH.
Izvor blizak tužilaštvu otkriva da je to, praktično, posljednja istražna radnja potrebna za donošenje konačne tužilačke odluke u aferi “Respiratori Vol.2” koja se, sudeći po dosadašnjim rezultatima istrage, kreće u pravcu podizanja optužnice protiv Dejana Kusturića.
Šta na sve kaže Kusturić?
Direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejan Kusturić za eTrafiku kaže kako zna da su podnesene određene krivične prijave, ali da ne može da komentariše te navode dok ne bude znao nešto konkretno.
„Nisam do kraja upoznat s tim stvarima. Ako nadležne službe rade taj posao, onda one rade taj posao i to je to. Dok mi se ne predoči o čemu se tu tačno radi, nemam šta da komentarišem“, bio je kratak Kusturić.
Srđan Traljić iz organizacije ”Transparency International” BiH kaže da je više nego iznenađen što se istraga u ovom slučaju pomjerila s mrtve tačke. On dodaje da treba rasvijetliti sve detalje nabavke pomenutih respiratora.
„Mi smo i tada ukazivali na probleme vezane sa nabavkom tih respiratora, jer se cijeli posao odvijao po sličnom scenariju kao onaj u Federaciji BiH. Treba vidjeti šta se događalo u pozadini i da li postoji krivična odgovornost onih koji su respiratore nabavljali“, rekao je Traljić za eTrafiku.
Za nabavku 100 respiratora, 15 godina zatvora
Afera ”Respiratori” u Federaciji BiH je otkrivena u aprilu 2020. godine, neposredno nakon što je firma ”Srebrena malina” iz Kine nabavila 100 respiratora po cijeni od 10,5 miliona maraka. Istraga je pokrenuta već naredni mjesec, a Sud BiH je 30. decembra 2020. godine potvrdio optužnicu.
Slučaj je okončan pravosnažnom presudom 26. januara 2024. godine, kojom je nekadašnji premijer Federacije BiH Fadil Novalić osuđen na četiri godine zatvora. Tadašnji direktor Federalne uprave civilne zaštite Fahrudin Solak osuđen je na šest godina zatvora, a vlasnik firme “Srebrena malina” Fikret Hodžić na pet godina zatvora. Krivim je proglašeno i pravno lice “Srebrena malina” kojem je izrečena novčana kazna od 200.000 KM. Oni su proglašeni krivim za zloupotrebu službenog položaja ili ovlašćenja, a Solak i za falsifikovanje isprave. Istovremeno, oslobođeni su za udruživanje radi činjenja krivičnog djela, te za pranje novca i falsifikovanje ili uništavanje poslovnih knjiga.
Nekadašnja ministarka finansija FBiH Jelka Miličević je pravosnažno oslobođena optužbe za nesavjestan rad u službi.
U presudi se navodilo da se u konkretnom slučaju radilo o “i te kako spornom kvalitetu respiratora”, uz napomenu da pitanje kvaliteta nije bilo presudno. Za presudu je bio bitan put do nabavke spornih respiratora, za koga je sud utvrdio da je bio nezakonit.
