Tokom četvorogodišnje vladavine Pola Pota Kambodža je izgubila oko petine svog ukupnog stanovništva. Vođena sloganom “Sve što je trulo mora biti odstranjeno”, Potova armija Crveni Kmeri likvidirala je između 1,7 i 2,5 miliona ljudi. Surova diktatura bazirala se na nizu reformi kojima je ukinuto privatno vlasništvo, a stanovništvo protjerano iz gradova na selo, gdje je tokom prisilnog rada i izgladnjivanja stradalo na “poljima smrti”.
Rođen kao Salot Sar 1928. godine, Pol Pot bio je kambodžanski političar, revolucionar i državnik čije se ime vezuje uz jedan od najkrvavijih događaja 20. vijeka. Kambodža je u vrijeme njegovog rođenja bila pod francuskom vlašću, pa je školovanje iz oblastio radio elektronike nastavio u Parizu. Tokom studija, 1950. godine, učestvovao je na izgradnji autoputa Bratstva i jedinstva na dionici kod Zagreba. Ubrzo postaje opčinjen marksizmom i zapostavlja studije, zbog čega je izgubio stipendiju i bio prinuđen da se vrati kući. U zemlji je uskoro uspostavljena monarhija, a Pot je 1962. godine postao lider Komunističke partije.
Da bi se sakrio od princa Norodoma Sihanouka, koji je u to vrijeme vladao Kambodžom, Pol Pot je pobjegao u džunglu i tamo formirao oružani pokret pod nazivom Crveni Kmeri, sa kojim je započeo gerilski rat protiv Sihanoukove vladavine. Kada je 1970. godine izvršen desničarski vojni udar, Sihanuk je prešao na stranu komunista i podržao njihov oružani ustanak.
Iste godine su SAD pokušale iz pograničnih kampova Kambodže protjerati građane Sjevernog Vijetnama, ali je efekat bio suprotan – oni su zašli dublje u Kambodžu i udružili se sa Crvenim Kmerima. Četiri godine su SAD povremeno bombardovale utočišta Vijetnamaca u istočnoj Kambodži, prilikom čega je stradalo oko 150.000 seljaka. To je dovelo do selidbe stotina hiljada ljudi, koji su se nastanili u glavnom gradu Phnom Penh. Svi ovi događaji doveli su do ekonomske i vojne destabilizacije Kambodže i opštenarodne podrške Polu Potu.
SAD su 1975. godine povukle svoje trupe iz Vijetnama, a kambodžanska vlada zahvaćena korupcijom izgubila je veliki dio njihove vojne podrške. Iskoristivši trenutno rasulo, Pol Pot je uz pomoć svoje armije tinejdžera gerilaca umarširao u Phnom Penh i zavladao zemljom. Odmah je počeo sa radikalnim eksperimentima i stvaranjem agrarne utopije. Prvo je proglasio “nultu godinu” i objavio da društvo mora biti pročišćeno. U ime komunizma protjerao je kapitalizam, zapadnu kulturu, gradski način života, religiju i svaki strani uticaj. Zemlju je nazvao Demokratska republika Kampučija.
Svi stranci su protjerani, ambasade zatvorene, a svaka ekonomska ili medicinska pomoć odbijena. Upotreba stranih jezika strogo je zabranjena. Novine i tv stanice su ugašeni, radio prijemnici i bicikli oduzeti, te ograničena upotreba pošte i telefona. Novac je zabranjen. Sve radnje su zatvorene, religija je prognana, obrazovanje i zdravstvena njega obustavljeni, a roditeljski autoritet ukinut. Kambodža je izolovana od ostatka svijeta na sve moguće načine.
Od svih totalitaraca koji su se zaklinjali u komunizam, socijalizam, marksizam, lenjinizam, staljinizam i ostale političke sisteme, jedino je kambodžanski diktator Pol Pot sve ideologije spojio u jedno i doveo ih do apsurda. U samo četiri dana riješio se birokratije u zemlji, a zatim je krenuo u rat s intelektualcima. Prvo je likvidirao sve fakultetski obrazovane ljude, pa one koji su govorili strane jezike, pa osobe sa srednjom školom. Na kraju je poubijao i sve one koji nose naočale jer je govorio kako im one služe za čitanje knjiga. Da zlo bude veće, protivnike su za njega ubijala djeca.
Po nalogu Pota, zgrada jedne škole u Phnom Penhu pretvorena je u zloglasni zatvor “Tuol Sleng”, u kojem je mučeno i ubijeno najmanje 12.000 ljudi. Kako jurišni odredi Crvenih Kmera u to vrijeme nisu imali dovoljno metaka, egzekucije su se vršile zašiljenim bambusovim štapom, tako što bi protivnik režima kleknuo nad iskopanom jamom, nakon čega bi mu vjerni vojnik partije u potiljak zabio ovo primitivno oružje. Vođe kontrarevolucije čekala je puno strašnija smrt. Neki od njih bili su nabijani na kolac i ostavljani da skončaju u najstrašnijim mukama, dok su drugi u drvenim kavezima izgladnjivani do smrti, a preostali su upućeni u neke od radnih kampova gdje su umirali od iscrpljenosti.
Svi gradovi su prisilno evakuisani, dva miliona stanovnika Phnom Penha je prisiljeno da pješače na selo, a oko 20.000 njih je umrlo tokom putovanja. Na selima su bili prinuđeni obrađivati polja 18 sati dnevno. Radni dan je počinjao ujutru u četiri, a završavao se naveče u 10 sati. Svaki radnik je dobijao po 180 grama riže svakog drugog dana i bilo im je zabranjeno da jedu voće i povrće koje su uzgajali. Svaki deseti dan bio je rezervisan za odmor, kao i tri dana tokom proslave Nove godine. Djecu su oduzimali od roditelja i smiještali u komune, gdje bi kasnije bila prisilno vjenčavana među sobom. Procjenjuje se da je ubijeno oko 200.000 Kineza koji su u to doba živjeli u Kambodži, te da su Crveni Kmeri prisiljavali Muslimane da jedu svinjetinu i likvidirali one koji su to odbijali.
U obračunima sa svim mogućim protivnicima – intelektualcima, stručnjacima, službenicima, vjernicima, budističkim sveštenicima, nacionalnim manjinama, trgovcima, seljacima i građanima, krvnici Pola Pota ubili su između 1,7 i 2,5 miliona ljudi, što je petina ukupne kambodžanske populacije. Kada se radilo o neprijateljima partije, nisu se štedjela ni djeca stara tek nekoliko mjeseci, ali ni čitave porodice koje su svoj krvavi kraj dočekale na nekom od bezbroj polja smrti. Najstrašnija slika koja je viđena kao posljedica njegovog režima jeste prizor od 8.000 lobanja, poredanih na jednom od polja smrti na rubu prašuma Indokine.
Krajem sedamdesetih godina, Pol Pot je počeo napadati Vijetnam, što je dovelo do vijetnamske invazije i okupacije, te uspostavljanja novog pro-sovjetskog režima pod Hun Senom. Phnom Penh osvojen je 07. januara 1979. godine, čime je prekinuta diktatura. Upostavljena je vlada koja se sastojala od dezertera Crvenih Kmera. Pol Pot se sa svojim sljedbenicima povukao u džunglu na tajlandskoj granici, odakle je vodio gerilski rat koji je trajao narednih 17 godina. Tokom 1990-ih izgubio je kontrolu nad Crvenim Kmerima i sukobio se sa najbližim saradnicima.
Umro je u 73. godini života od srčanog udara, neposredno nakon hapšenja u aprilu 1998. godine, prije nego što je mogao biti izveden pred sud zbog zločina počinjenih tokom njegove vladavine.
Izvori: Theguardian.com, Wikipedia.com, Bbc.co.uk, Historyplace.com
eTrafika.net – Goran Maksimović