U periodu od 1492. do 1914. godine, Evropljani su držali 84% zemaljske kugle. Neprestanim osvajanjem, kolonijalizacijom i širenjem uticaja na svim kontinentima, evropske, a naročito zapadno evropske sile ostvarile su nešto najbliže “svjetskoj dominaciji” viđeno u pisanoj istoriji.
Decenijama se istoričari, sociolozi i biolozi pitaju, kako se Evropa tako uspjela na “vrh svijeta”, čak i ako su u određenim istorijskim trenucima afričke i azijske civilizacije bile na višem stepenu razvoja?
Zadovoljavajući odgovor na ovo pitanje kao da stalno biježi. Ono što je činjenica jeste da je Evropa skoro čitav ovaj period određivala ko je bogat, a ko siromašan.
Foto: Reuters, Krstaši, ilustracija
Neki misle da očigledni odgovori kao industrijalizacija i imunost na bolesti predstavljaju rješenje. Ali to ne objašnjava kako su evropski narodi osvojili Južnu i Sjevernu Ameriku ili kolonizovali Indiju i Afriku.
Još prije inustrijalizacije evropske sile kontrolisale su više od 35% planete. Šta je dopriijnelo takvom uspjehu evropskih naroda? Najveći dio tog uspjeha Evropa crpi iz svoje političke istorije zbog koje ne samo da su evropski narodi bili primorani da ratuju, već i da troše velike količine novca ulažući u njega. Vođstvo koje su Evropljani preuzeli u proizvodnji naoružanja, brodova i utvrđenja bilo je od presudnog značaja.
Dok su u Evropi monarsi odgajani da gledaju na rat kao pohod na čast, u Kini je sistem bio baziran na unutrašnjim pitanjima zbog čega je porez koji je bio manje, prije nego trošen na vojsku.
Bogaćenje elite i pojedinaca omogućilo je raznim avanturistima i oportunistima da dođu do novca i oružja za “privatne ekspedicije” u potrazi za blagom preko okeana. Evropljanima dugo niko nije mogao da parira u oružju i vojnoj vještini, a zato što je više sila bilo zgusnuto na malom prostoru, bilo je lakše učuti na greškama rivala i unaprijediti njihovu tehniku ili strategiju. Bez koncentrisanosti na rat i nevjerovatne mogućnosti oporezivanja, teško da bi se ijedno evropsko carstvo razvilo.
Industrijsko doba samo je pojačalo ove dvije osnovne sposobnosti u ubrzalo njihov razvoj.
Do 1914. godine, zapadno evropske države ne samo si dominirale svijetom vojno, već su i iz svih, na ovaj ili onaj način, osvojenih zemalja mogli da ubiraju ogromne sume novca koji bi opet mogao biti iskorišćen za rat.
Osnovna razlika između Evrope i država nastalih iz nje (kao što su SAD ili Kanada), leži u njenoj političkoj istoriji. Kinesko carstvo se vrlo brzo razvilo u centralizovan sistem vlasti koji je privlačio narod u činovnočku, a elitu u državnu službu. Na taj način, carstvo je bilo jako i ujedinjeno, a ostale istočno azijske sile oklijevale su da ga napadnu. Kina za to vrijeme nije imala ozbiljniju inicijativu da traga za novim prilikama i neprijateljima.
Zapadna Evropa, nasuprot tome, nije vidjela takvo ujedinjenje od pada Rimskog carstva, nakon kojeg su uslijedili vijekovi ratovanja. Veliki broj ratnih vođa i konflikti koji su obilježili ovaj period, samo su ojačali neprijateljstva koja su onemogućila pojedincu da sve pokori i ujedini. Na kraju je Evropa u 20. vijek ušla sa gomilom kraljeva koji troše ogromna sredsta na rat i ne zanimju se maltene ni za šta osim ratovanja.
Foto: Wikipedia, Ivan Ajvazovski – Bitka kod Česme
Bez ratne vještine i tehnologije, i bez razvijenijeg i surovijeg sistema oporezivanja, evropske zemlje vjerovatno nikada ne bi ostvarile svjetsku dominaciju koju su imale na početku 20. vijeka.
Newsweek.rs/ForeignAffairs