Kao oblik nenasilnog pružanja otpora, štrajk glađu postoji još od antičkih vremena. Najčešće sudionici štrajka ne vide drugi način kako bi izrazili političko nezadovoljstvo, ili postigli neki cilj, osim borbe nekada i jedinim dostupnim im oružjem – postom. Za razliku od drugih oblika otpora, štrajk glađu ne utiče direktno na ciljanu metu. Štrajkač je taj koji trpi, a moralna snaga njegovih postupaka je sve što ima i na šta se oslanja, kao i publika za koju se nada da će prepoznati njegovu borbu.
Piše: Anja Zulić
Prvi štrajkovi glađu
U predhrišćanskoj Irskoj, govori se o prvim ljudima koji su zbog nepravednih optužbi stupali u post i umirali na kućnom pragu osobe koja je iznijela uvredu. Irci su veliki značaj pridavali gostoprimstvu, a dopuštanje osobi da umre na pragu smatralo se velikom sramotom.
Početkom 20. vijeka, sufražetkinje u britanskim zatvorima štrajkovale su glađu. Marion Dunlop prva je stupila u štrajk glađu 1909. godine, a kada je doktor upitao šta želi jesti za večeru, prkosno je odgovorila: „Moju odlučnost!“ Kako ne bi ispala mučenica, puštena je na slobodu. Kasnije, i ostale sufražetkinje stupaju u štrajk. Zatvorske vlasti podvrgavaju ih prisilnom hranjenju, koje predstavlja oblik mučenja. Mary Clark umrla je ubrzo nakon što je bila izložena prisilnom hranjenju, a mnoge su imale ozbiljne zdravstvene probleme zbog toga.
Kao i britanske, američke sufražetkinje predvođene od strane Alice Paul kao oblik političkog protesta stupaju u štrajk glađu nekoliko godina prije donošenja devetnaestog amandmana na američki ustav (amandman je omogućio pravo glasa ženama). Bile su zatvorene u radnoj kući u Virdžiniji gdje su izložene prisilnim hranjenjima.
Mahatma Gandhi, bio je lider Indijskog pokreta za nezavisnost protiv britanske vladavine. Zbog svojih političkih stavova utamničen je nekoliko puta. Ghandi je praktikovao nenasilni oblik protesta i stupio je u štrajk glađu nekoliko puta, što mu je i osiguralo izlazak iz zatvora. Zbog svoje velike popularnosti, britanske vlasti nisu mogle dozvoliti da umre u zatvoru. Njegove metode otpora sprovodili su i ostali članovi Indijskog pokreta za nezavisnost. Pažnju javnosti privukli su Jatin Das i Bhagat Singh, koji su petog oktobra 1929. godine okončali svoj 116-odnevni štrajk glađu, nakon što su britanske vlasti podlegle njihovim zahtjevima.
Indijski revolucionar Potti Sriramulu stupio je u štrajk glađu 1952. godine, želeći da postigne formiranje posebne države poznate kao „Andhra State“(za ljude koji govore telugu). Umro je nakon 58 dana, a njegova žrtva postala je instrumentalna u jezičnoj reorganizaciji država.
Irska – zemlja u kojoj štrajkovi glađu imaju duboke korijene
Irski republikanski zatvorenici štrajkovali su glađu od 1917. boreći se protiv britanske države. Thomas Ashe ubijen je tokom prisilnog hranjenja u Dablinu 1917. godine. Terence MacSwiney je umro od gladi u Londonu 1920. Nakon završetka irskog građanskog rata, u oktobru 1923. godine, oko 8.000 irskih republikanskih zatvorenika kao znak protesta zbog njihovog daljnjeg zatvaranja od strane Irske Slobodne Države, stupa u štrajk glađu. Denny Barry i Andrew O'Sullivan umrli su tokom štrajka, a kako se ne bi desilo više smrtnih slučajeva štrajk je prekinut.
Sedam zatvorenika privremene irske republikanske armije (IRA) započelo je u oktobru 1980. godine štrajk glađu u znak protesta protiv ukidanja statusa političkih zatvorenika od strane britanske vlade. U decembru štrajku se pridružuju i tri zatvorenice ženskog zatvora u Armaghu, među kojima je bila Mairéad Farrell. Nakon 53 dana štrajk je okončan, jer se činilo da će Vlada prihvatiti zahtjeve zatvorenika. Kako se situacija ipak nije promijenila, naredne godine 1981. zatvorenici ponovo stupaju u štrajk. Imali su pet zahtjeva (pravo da ne nose zatvorsku uniformu, pravo da ne rade u zatvoru, pravo na slobodno druženje sa ostalim zavorenicima, pravo na jednu posjetu, jedno pismo i jedan paket sedmično i potpuni povrat oprosta izgubljenog tokom protesta).
Za razliku od prethodnog štrajka, kada su svi štrajkovali zajedno, sada kako bi stekli veći publicitet nad sudbinom svakog od njih, stupaju u štrajk pojedinačno – jedan za drugim. Time su željeli ukazati na pogoršanje stanja zatvorenika koji su duže u štrajku, i izvršiti maksimalan pritisak na premijerku Margaret Thatcher. Predvodnik štrajka bio je Bobby Sands, koji je kao kandidat “Anti – H Block“ izabran u britanski parlament. Iako se nakon izbora u parlament činilo da ima nade, Thatcher je i dalje čvrsto odbijala da udovolji uslovima štrajkača.
„Nismo spremni razmatrati status posebne kategorije za određene grupe ljudi koji izdržavaju kazne za zločin. Zločin je zločin, to nije politički”, izjavila je Thatcher.
Sa nepromijenjenim stavom vlade, nakon 66 dana posta, irski revolucionar Sands umire od gladi u 27. godini života. Iako su britanski mediji štrajk prikazali kao pobjedu britanske vlade i poraz republikanaca, Sands je pobijedio u propagandi, jer za mnoge Thatcher je zbog svog nepromijenjenog stava postala najomraženija figura.
Prema riječima Michael Biggsa, sociologa na Oxford Univerzitetu, irski štrajkovi glađu upravo predstavljaju jedne od najuspješnijih slučajeva.
„Štrajkovi su imali ogroman utjecaj na irsku javnost, tako što su ljude preusmjeravali prema irskom republikanizmu i zapalili emocije onih koji su već bili posvećeni tom cilju. Takođe su među dijelom britanske javnosti, potkopali njihovu potporu britanskoj državnoj politici“, govori Biggs.
Štrajkovi glađu postali su značajan oblik traženja pravde u 20. vijeku, a pridobijanje javnog mnijenja i usmjeravanje pažnje na ciljeve njihove borbe od presudnog je značaja za uspjeh štrajka. I dok je manji broj zabilježenih slučajeva smrti osoba koje su se odlučile za ovaj oblik protesta na slobodi, štrajkovi glađu u zatvorima nerijetko su završavali smrću štrajkača za koje je to bio i jedini preostali vid borbe.