Brojne privatne firme iz Republike Srpske, na čijem čelu se nalaze pojedinci bliski moćnim političkim funkcionerima, da nisu naslonjene na Javno preduzeće Putevi RS, ne bi ni postojale ili bi bile zanemarljiva preduzeća sa skromnim prihodima.
Piše: Ognjen Tešić
Pokazala je to navedena analiza portala eTrafika, koja se odnosi na prihode firmi koje su dobile poslove održavanja regionalnih i magistralnih puteva u RS, a kojima je to ubjedljivo najznačajniji, često i jedini, poslovni angažman.
Firme koje se finansiraju isključivo budžetskim, odnosno novcem svih građana Srpske, u Putevima RS su prepoznale jedan od značajnijih „izvora“, koji im omogućava pozitivno poslovanje. Prema riječima naših sagovornika, Putevi spadaju među preduzeća sa vrha liste entitetskih vlasti iz kojeg se koruptivnim i kriminalnim aktivnostima izvlači novac, te usmjerava u džepove pojedinaca ili za potrebe stranačkih aktivnosti, prije svega predizbornih kampanja, kakav smo slučaj imali i ove godine.
Inače, Putevi raspolažu sa značajnim finansijskim sredstvima, koja se mjere desetinama miliona maraka na godišnjem nivou. Podsjećamo, stupanjem na snagu Zakona o javnim putevima, pored promjene statusa dotadašnje Republičke direkcije za puteve u JP Putevi RS, izmjenjeni su i izvori iz kojih se novoformirano javno preduzeće finansira. Najznačajniji izvorni prihodi Puteva, koji u potpunosti pripadaju ovom preduzeću, su naknada za puteve, sadržana u maloprodajnoj cijeni derivata nafte i naknada koja se plaća pri registraciji vozila. Dakle, jasno je da svaki građanin ali i privredni subjekt u Srpskoj u značajnoj mjeri finansira ovo preduzeća, prilikom registracije vozila ili točenja goriva.
Stranački kadrovi
Prema podacima do kojih je došao portal eTrafika, ukupni prihodi Puteva Srpske u 2017. godini iznosili su 92.684.072 KM, a godinu dana ranije 87.933.654 KM. U 2015. godini prihodovano je 87.770.743 KM, a 2014. godine 87.467.931 KM. Preduzeće trenutno ima oko 90 zaposlenih, za čije se plate i naknade iz radnog odnosa izdvaja nešto više od tri miliona maraka, dok se najveći dio od ostvarenih prihoda usmjerava prema privatnim firmama. Zanimljivo je i da svake godine dolazi do povećanja broja zaposlenih u ovom javnom preduzeću, tako da je ono krajem 2014. godine imalo 59 zaposlenih radnika, a danas je taj broj, kako smo već spomenuli, blizu 90. Riječ je uglavnom o radnicima koji obavljaju administrativne poslove, pravne ili finansijske prirode.
Prema važećim zakonima, osnovna djelatnost Puteva RS je redovno održavanje puteva, zimsko održavanje puteva, zaštita puteva, planiranje i izgradnja puteva i zaštita sredine. S obzirom da ovo javno preduzeće nema svoju mehanizaciju i ljudstvo da obavlja pomenute djelatnosti, svi poslovi se putem javnih nabavki dodjeljuju privatnim preduzećima. Slučajno ili ne, imena tih preduzeća su dobro znana domaćoj javnosti jer se njihovi direktori već godinama dovode u vezu sa pojedincima iz aktuelne vlasti, najčešće funkcionerima SNSD-a i DNS-a.
Kontrolu nad preduzećem ima DNS, čiji je kadar i vršilac dužnosti direktora preduzeća Nenad Nešić, a kadar ove stranke je i novi-stari ministar saobraćaja i veza RS Neđo Trninić. Ipak, presudan upliv imaju pojedinci iz SNSD-a, vodeće partije u Republici Srpskoj. Pored generalnog, Putevi RS imaju i tri izvršna direktora. Ove funkicije su pripadale uglavnom osobama iz vladajućih stranaka, a koje su bile bliske sa vlasnicima putarskim preduzeća, koja su dobijala poslove od strane Puteva.
To se najbolje pokazalo nakon završetka oktobarskih izbora, gdje je vladajući SNSD smijenio izvršne direktore iz Socjalističke partije i DNS-a, te postavio svoje kadrove a smjene nisu ni obrazložene na sjednici Nadzornog odbora, održanoj 26. novembra. Tada je smijenjena vršiteljica dužnosti izvršnog direktora za ekonomsko-finansijske poslove Ljiljana Despotović, kadar DNS-a, a postavljena Željka Ćulum iz SNSD-a, te Živodar Bosančić, kadar SP-a, koji je obavljao funkciju vršioca dužnosti izvršnog direktora za pravne poslove, a umjesto njega postavljen Velimir Vezmar, kadar SNSD-a. Duško Gojić koji obavlja funkciju izvršnog direktora za tehnička pitanja nije smijenjen na pomenutoj sjednici i to, kako saznaje eTrafike, isključivo jer je član SNSD-a. Takođe, i sam Pravilnik o sistematizaciji je mijenjan kako bi Gojić ispunjavao uslove za izvršnog direktora.
Nešić, koji je kadar DNS-a iz sarajevsko-romanijske regije, na Opštim izborima u oktobru, obezbijedio je mandat poslanika u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine BiH, čime se našao u direktnom sukobu interesa, prema Zakonu o javnim preduzećima RS. Međutim, za vladajuću koaliciju u RS to nije bio dovoljan razlog za smjenu. Ostanak mu nije bio dovođen u pitanje zbog kršenja zakona, ali jeste zbog neposlušnosti. Naime, lider SNSD-a Milorad Dodik neposredno nakon izbora svrstao ga u je u grupu tzv. mangupa, koja je na izborima radila za kandidate opozicije ili vodila isključivo ličnu kampanju, bez lobiranja za samog Dodika i kandidatkinju SNSD-a za predsjednika RS Željku Cvijanović. Trenutni ostanak na čelu Puteva dovodi se u vezu sa Nešićevim prelaskom u vladajući SNSD.
Čiji budžet pune Putevi?
Sve ozbiljnije projekte izgradnje, održavanja i renoviranja magistralnih i regionalnih puteva dobijaju firme koje su povezane sa SNSD-om i DNS-om. Tu se posebno ističu „MG Mind“, kojim rukovodi Mladen Milanović Kaja, blizak saradnik i zemljak bivšeg ministra finansija RS i, kako je najavljeno, budućeg presjedavajućeg Savjeta ministara BiH Zorana Tegeltije (SNSD), zatim „Kozaraputevi“, direktora Dragana Čorokala, bliskog lideru DNS-a Marku Paviću, te „Niskogradnja“, direktora Ljubomira Ćubića, dugogodišnjeg bliskog saradnika predsjedavajućeg Predsjedništva BiH i lidera SNSD-a Milorada Dodika.
Za dvije i po godine, koliko je dugo na čelu Puteva RS, Nešić je putarskim firmama bliskim SNSD-u i DNS-u dodijelio ugovore vrijedne više od 140 miliona maraka. Sam Milanović je sa Nešićem ugovorio poslove vrijedne vrtoglavih 63 miliona KM. Kajin „MG Mind“ pobijedio je na tenderima vrijednim oko 43 miliona maraka, dok je privatna firma „Mrkonjićputevi“, koja je takođe u vlasništvu Milanovića, dobila poslove vrijedne oko 20 miliona KM. Od navedenih 63 miliona maraka, koliko su dobile firme mrkonjićkog biznismena, oko 52 miliona KM ide na višegodišnje ugovore, koji se odnose na održavanje magistralnih i regionalnih puteva, od Banjaluke pa do Bijeljine.
Odlično obavješteni sagovornici eTrafike, zaposleni u ovom javnom preduzeću, a koji su insistirali na anonimnosti, tvrde da se na ugovorima za održavanje puta mnogo više zarađuje nego na poslovima izgradnje puteva i da postoji jako slaba kontrola izvedenih radova navedenih putarski firmi. Inače, pomenute kontrole vrši preduzeće Slobodana Stankovića, najmoćnijeg tajkuna aktuelne vlasti. Uostalom, o kvalitetu puteva može da svjedoči svaki stanovnik Srpske ili bilo ko koga put navede kroz nju – putevi u Srpskoj su među najlošijim u Evropi, iako je omjer novca koji se izdvaja za održavanje puteva na zadovoljavajućem nivou.
Pored redovnog održavanja magistralnih i regionalnih puteva, Milanovićeve firme su dobile i zimsko održavanje navedenih puteva, po višemilionskim cijenama. Za navedene usluge te firme su dodatno fakturisale preko tri milona maraka u 2017. godini.
U 2018. godini, koja je i izborna, u RS su pravljeni, kao nikad do sada, kružni tokovi i tranzitni putevi. Kružni tok na ulazu u Prnjavor koštao je više od 310 hiljada maraka, a gradila ga je Milanovićeva firma. Ovoj firmi je pripao i posao gradnje kružnog toka u Modriči, a „MG Mindu“ će građani za to zadovoljstvo morati platiti oko 1,3 miliona maraka, dok je za izgradnju Istočnog tranzita u Banjaluci riječ o cifri od 805.000 KM. Svi navedeni poslovi su išli kroz javne nabavke Puteva RS.
Pored firmi koje su bliske Zoranu Tegeltiji, značajne poslove su dobile i firme bliske lideru DNS-a Marku Paviću, koji je i postavio Nešića za direktora Puteva RS. Tu se izdvajaju dvije firme iz Prijedora, obe u vlasništvu Dragana Čorokala, „Kozaraputevi“ i „Prijedorputevi“. Na isti način kao i Kajine firme, i Čorokalove firme su dobile poslove održavanja magistralnih i regionalnih puteva u okolini Grada Prijedora, izgradnju kružnih tokova u Banjaluci kao i uklanjanje naplatnih kućica u Zalužanima. Njegove firme su naplatne rampe u Zalužanima uklonile za 1,5 miliona maraka, a ostaće upamćeno da je uklanjanje promašene investicije svečano najavljeno i otvoreno, sve uz prisustvo direktora Puteva i ministra saobraćaja.
Izgradnja kružnih tokova u Banjaluci u izvođenju ovih firmi koštala je građane milion maraka. Najveći novac „Kozaraputevi“ i„”Prijedorputevi” su, kao i Kajine firme, dobili kroz trogodišnje ugovore za održavanje regionalnih i magistralnih puteva u regiji Prijedor i to u iznosu od 28,5 miliona maraka.
Unosne poslove odražavanja magistralnih i regionalnih puteva ali i izgradnje magastralnih puteva oko Kotor Varoša je dobila firma „Niskogradnja“ u vlasništvu Ljubomira Ćubića, bliskog saradnika Milorada Dodika. Vrijednost poslova koje je dobio Ćubić iznosi blizu 30 miliona maraka, a naročito se ističu poslovi održavanja regionalnih i magistralnih puteva u drugoj oblasti i izgradnja puta Kotor Varoš-Kneževo.
Dok vlasnici pomenutih firmi redom demantuju bilo kakvo favorizovanje njihovih firmi te naglašavaju da su poslove dobijali jer su imali najbolje ponude, sam Nešić ističe da “pravosudne institucije rade svoj posao i da će one utvrditi ukoliko je radio nezakonito“.
Međutim, da mu ni odluke institucija na koje se poziva neće biti od velikog značaja pokazao je nakon što je Sud BiH u više navrata poništavao tendere Puteva RS, a na sudska rješenja Nešić se nije ni obazirao. Najbolji primjer za to je rješenje Suda BiH kojom je poništen tender „težak“ 22 miliona maraka koje je dobila firma Dragana Čorokala a Nešić se ponašao kao da ona nije donesena i da ga ne obavezuje, iako je ugovor poništen.
I Ministarstvo unutrašnjih poslova RS vodi istragu protiv Nešića zbog tendera na kojem je posao za održavanje puteva u prvoj oblasti dodijelio „Prijedorputevima“, iako su bili 12 miliona maraka skuplji od „Niskogradnje Marjanović“. Sud BiH je u ovom slučaju stavio van snage rješenje Kancelarije za žalbe kojim je odbačena žalba „Niskogradnje Marjanović“ i naložio donošenje novog rješenja. Takođe, policija RS je nedavno saslušala više od deset osoba sa područja Istočnog Sarajeva kojima su asfaltirana dvorišta o trošku Puteva RS, a protiv nekoliko njih podnesene su i krivične prijave. Mediji su ranije objavili da je Nešić putarskim firmama sa sarajevsko-romanijske regije dostavio adrese više od stotinu domaćinstava čija dvorišta treba da asfaltiraju.
Da Nešić favorizuje pojedine firme ukazivali su u više navrata i iz Transparency International-a.
Automobili
Pored puteva, Nešiću se na teret stavlja i diskutabilni tenderi za nabavku putničkih automobila, abrazivnog materijala itd, gdje su svi dobavljači povezani sa strankom direktora Puteva Srpske Nenada Nešića, DNS-om. Jedan od najupečatljivijih primjera jesu firme Banjalučanina Siniše Vidovića, koje su za samo nekoliko mjeseci nakon njegovog pristupanja DNS-u Putevima Srpske prodale oko 20 automobila.
Vidović, izuzetno blizak bivšem visokom funkcioneru SDS-a Ognjenu Tadiću, takođe je bio dio najveće opozicione stranke u RS, a po Tadićevom izlasku iz SDS-a postao je dio novoformirane Narodne stranke, koja se kasnije „utopila“ u DNS. Nakon što je Vidović postao dio DNS-a, odmah je došlo do kupovine automobila škoda, čiji je zastupnik, od strane Puteva Srpske.
Nadzor i softveri
Kao što smo već naveli, za nadzor nad putarskim gradnjama širom RS zadužena je firma “IG” Slobodana Stankovića, glavnog tajkuna Milorada Dodika. Stanković je poznat kao vlasnik “Integral inženjering” firme, koja gradi auto-puteve u Republici Srpskoj i Srbiji a koja je gradila, između ostalog, i administrativni centar Vlade RS u Banjaluci kao i zgrade Poreske uprave RS i Radio-televizije RS.
U 2018. godini Putevima Srpske su predvidjeli oko 91,88 miliona maraka za javne nabavke od čega za održavanje i radove na puteve najveći iznos, oko 82 miliona maraka, a ostalo za različitu robu i stručne usluge.
Za nabavku u tekućoj godini je predviđena i kupovina poslovnog softvera u vrijednosti od 3,6 miliona maraka. Ponovljeni tender je objavljen 14. decembra ove godine i ostaje otvoren do sredine januara naredne, a tendersku dokumentaciju su preuzele mnogobrojne IT kompanije iz RS i regiona. Tender je već jednom poništen zbog žalbi od strane kompanije iz Beograda. “Najozbiljnija” kompanija koja je preuzela tendersku dokumentaciju je „Prointer“ iz Banjaluke, firma koja je naslonjena isključivo na državne firme. Ona je za trogodišnje postojanje već dobila desetine miliona maraka za svoje usluge i softere iz državnih firmi a svakako najunosniji posao ima sa Poreskom upravom RS, vrijednosti devet miliona maraka. Kao mogućnost da dobije posao od 3,6 miliona maraka se spominje i firma „MMSCODE“ koja se dovodi u vezu sa Zoranom Tegeltijom. I ova firma isključivo svoje prihode ostvaruje poslovanjem sa državnim firmama.
eTrafika.net
* Tekst je proizveden u okviru medijskog pool-a Mreže ACCOUNT (Antikorupcijska mreža organizacija civilnog društva)