Dostupnost HPV vakcine u Republici Srpskoj pružila je mnogim roditeljima olakšanje jer, oni koji žele, mogu da odvedu djecu da prime vakcinu, kako bi se zaštitila od Humanog papiloma virusa (HPV). Jedna od njih je i Katarina Panić, majka dviju djevojčica koje su primile vakcinu kada su imale 14 i 11 godina. Iako je bila spremna da djecu vodi u Beograd ili Zagreb, srećna je što je imala priliku da to učini u RS.
Piše: Snježana Aničić Petković; Foto: Amel Uzunović – Fotobaza.ba
„Kćerke su vakcinisane prošle godine u aprilu, kada je RS pustila u opticaj vakcine protiv HPV-a. Ove godine su dobile revakcinu čime su kompletirale postupak imunizacije, pošto se primaju dvije doze u razmaku od godinu dana. Podstaklo me to što sam pitala davno svoje pedijatre i ginekologe i svi su bili za, osim jednog ginekologa. Na osnovu savjeta pedijatra djeca su vakcinisana i protiv nekih bolesti koje nisu uključene u obavezan kalendar imunizacije RS. Te vakcine čak nisu ni bile dostupne ovdje pa sam ih vodila u Zagreb na tamošnji Zavod za imunizaciju, to je bila vakcina za pneumokok. Tada sam na hodnicima vidjela dosta tinejdžera, dječaka i djevojčica, kada sam pitala kakva je to gužva, rekli su da sprovode HPV vakcinaciju i da to rade vrlo organizovano i po školama, sa velikim odzivom. Malo sam se i ja raspitala, pa sam znala da će, kad dođe vrijeme, vakcinu primiti i moja djeca. Sreća da smo i mi u tom periodu dobili vakcine, pa nisam morala ići negdje dalje“, govori ova majka.
Ističe da je svaki put nakon vakcinacije objavljivala fotografije na društvenim mrežama, nakon čega su se mnogi raspitivali o samoj vakcini, ali i postupku.
„Nisam imala nijednu negativnu poruku niti javljanja antivaksera kao što sam imala za vrijeme korone kada sam objavljivala lokalne rasporede vakcinacije protiv kovida. Znam nekoliko slučajeva, dok vakcina još nije bila dostupna u RS, gdje je majka oboljela od nekog kancerogenog oboljenja izazvanog HPV-om i onda je pošto-poto insistirala na tome da vakciniše dijete, tražila je gdje će ga voditi, da li Zagreb ili Beograd. Cijena je i u Hrvatskoj i u Srbiji bila oko 100 KM po dozi. Poznajem ljude koji su tamo vakcinisali djecu, a i sama sam takođe bila spremna i na putovanje i na plaćanje, a eto sad imamo besplatno i dostupno na lokalu“, rekla je Panić.
Vakcinacija u RS započela je u martu prošle godine, a do danas su vakcinisane 3.054 osobe. Njih 2.578 je iz kategorije koja je oslobođena plaćanja vakcine, a 476 ih je moralo platiti jer su prekoračili starosnu granicu za besplatno vakcinisanje. Prema podacima Instituta za javno zdravstvo (IJZ), vakcinisano je 2.294 osobe ženskog pola i 760 dječaka/muškaraca.
Vakcina sprečava rak grlića maternice
Rak grlića maternice je drugi najučestaliji karcinom kod žena u svijetu, čiji se uzrok u više od 99 odsto slučajeva povezuje sa HPV-om. Skoro svaki slučaj raka grlića maternice može biti spriječen redovnim skriningom grlića (PAPA test) i HPV vakcinacijom, a ako se otkrije u ranoj fazi, rak grlića maternice se može izliječiti.
Od 2013. do 2022. godine, prema podacima Instituta, od posljedica karcinoma grlića materice preminulo je 486 žena u Republici Srpskoj. Važno je napomenuti da postoje aktivna i pasivna prevencija. Aktivna prevencija su pregledi i skrininzi, dok pasivnu prevenciju predstavlja vakcinacija protiv HPV-a.
„Infekcija humanim papiloma virusom je najčešća polno prenosiva infekcija. Oko 80 odsto muškaraca i žena se inficira HPV-om u nekom trenutku svog života, a infekcija je najčešća među seksualno aktivnim muškarcima i ženama do 25 godina, međutim prisutna je i u starijim dobnim grupama“, kažu iz Instituta.
Objašnjavaju da postoji više od 100 tipova HPV, a samo tzv. visokorizični tipovi izazivaju nastanak karcinoma i to najčešće tipovi 16 i 18. Karcinom grlića materice je najčešći tip karcinoma uzrokovan HPV-om i peti najčešći tip karcinoma kod žena u Evropi, gdje svake godine zbog te bolesti umre više od 28.000 žena. Neki od tipova HPV-a takođe mogu dovesti do karcinoma anusa, vulve, vagine, penisa ili grla, kao i do nastanka genitalnih bradavica – stanja koje je izuzetno neugodno, ometa kvalitet života, nekada može ugroziti polne funcije i muškarca i žene.
BiH spada u zemlje s visokom učestalošću ovog oblika karcinoma, a prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) čak 12 odsto smrtnosti kod žena je izazvano karcinomom grlića materice.
Među vakcinisanima je i Stela Aleksić koju je majka vodila na vakcinaciju još 2006. godine, kada je Stela imala 11 godina.
„Nije imala preporuku ginekologa, tada te vakcine nije ni bilo u Banjaluci, tako da smo išle u Zagreb. Isključivo njena želja je bila da primim vakcinu i da se zaštitim. I dan danas imam antitijela i zahvalna sam joj što je odlučila da to uradim. Išla sam privatno i sjećam se da je to tad bilo skoro trećina mamine plate, oko 400 maraka“, prisjeća se ova djevojka.
Vakcinacija protiv HPV ima najveći efekat ako se provede prije nego što dođe do zaražavanja virusom, dakle prije polne aktivnosti.
„HPV vakcine su bezbjedne i efikasne, o čemu svjedoče brojne studije i podaci iz zemalja koje su ranije započele sa vakcinacijom protiv HPV-a i značajno uticale na smanjeno obolijevanje od karcinoma grlića materice. Iako se mogu vakcinisati i stariji, jer ne postoji gornja granica za vakcinaciju protiv HPV-a, efikasnost vakcine u sprečavanju nastanka karcinoma i kondiloma, koje izaziva devet tipova humanog papiloma virusa protiv kojih je vakcina namijenjena, najveća je kada se primi u mlađoj dobi. U skladu s tim, vakcinacija se i preporučuje i obezbjeđuje upravo u dobi 11 do 14 godina“, rekli su iz Instituta za javno zdravstvo za eTrafiku.
Pomoćnik ministra zdravlja Republike Srpske Milan Latinović ranije je rekao da je plan da se u tri godine, od početka vakcinacije, svake godine obezbijedi po 10.000 doza ove vakcine.
Vakcina dostupna i u zemljama regiona
Zemlje regiona su takođe omogućile HPV vakcinu svojim građanima. U Srbiji je od 2022. godine, omogućena vakcinacija djevojaka i mladića o trošku Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje.
U Sloveniji je besplatno, dobrovoljno vakcinisanje na sistematskom pregledu u šestom razredu osnovne škole uvedeno još 2009. godine. Djeca koja su zakasnila sa vakcinacijom, takođe, mogu da budu vakcinisana. Broj vakcinisanih je svake godine bio veliki osim u vrijeme pandemije virusa korona, kada je uočen pad.
U Hrvatskoj je vakcina postala dostupna kroz Program imunizacije, seroprofilakse i hemoprofilakse za posebne grupe stanovništva i pojedince pod povećanim rizikom za pojedine infekcije tokom školske godine 2015/2016. Tada je prvi put svim učenicima i učenicama prvih razreda srednje škole u cijeloj Hrvatskoj, kao i djevojkama i mladićima istih godina, koji ne pohađaju školu, omogućena dobrovoljna i besplatna vakcina. Od tada je u Hrvatskoj ovo kontinuirana aktivnost.
Vakcina protiv HPV virusa, u Crnoj Gori je dostupna tek od septembra 2022. godine. Iako su djevojčice od devet do 14 godina prvenstveno bile ciljna grupa, vakcinacija je unaprijeđena i proširena na mlade do 26 godina, a vakcinacijom su obuhvaćeni i dječaci. Crna Gora je jedna od rijetkih zemalja koja finansira vakcinisanje o svom trošku.
Studija u Švedskoj iz 2020. godine, pokazala je smanjenje rizika od invazivnog raka grlića materice za 88 odsto kod djevojaka koje su vakcinisane prije napunjenih 17 godina, i za oko 60 procenata za one vakcinisane između 17 i 30 godina. Prema studiji iz Škotske, kod žena starosti između 28 i 36 godina, koje su vakcinisane kao djevojčice sa 12 ili 13 godina, za sada nije registrovan niti jedan slučaj invazivnog raka grlića materice.
Podaci iz Australije pokazuju da je među djevojkama od 18 do 24 godine došlo do pada stope HPV infekcija sa 22,7 odsto na 1,5 odsto.
Podaci SZO o rasprostranjenosti raka grlića materice na svjetskom nivou, pokazuju da se sa oko 604.000 novih slučajeva i oko 342.000 smrtnih slučajeva svake godine, nalazi među vodećim malignim bolestima žena, odmah iza raka dojke.