Kada bi vam neko rekao, da je svijet na današnji dan te 1983. godine bio pred uništenjem i da je pribranost jednog čovjeka spriječila nuklearni rat između Sovjetskog saveza i Sjedinjenih Američkih Država, pomislili biste da se radi o filmu holivudske produkcije. Još jednom produktu bujne mašte američkih scenarista i režisera.
Piše: Nikola Zgonjanin
Taj jedan, pribrani čovjek bio je Stanislav Petrov, pukovnik „crvene“ vojske Sovjetskog Saveza. Rođen u Vladivostoku 1939. godine, od oca vojnog pilota, lovca, Stanislav je predodređen za vojnu karijeru. Karijeru koju je počeo na Kijevskom Fakultetu za Visoki Radio-Tehnički Inžinjering Sovjetske Avijacije, a nastavio u Protiv-Vazdušnoj odbrani Sovjetske armije. Već 70-ih godina, Stanislav je prekomandovan u novi rod vojske, odnosno u centar za rano otkrivanje raketnih napada. Dakle, njegova odluka nije bila početnička greška, nego potez iskusnog vojnika, oficira. Vijesti o njegovoj smrti odjeknule u medijima kao bomba ovog mjeseca, iako je preminuo još u maju ove godine. Ali, septembar nosi jedan važan datum.
Nešto poslije ponoći tog, po čovječanstvo umalo kobnog 26. septembra 1983. godine, pukovnik Petrov bio je raspoređen na mjestu komandanta Oka, odnosno sovjetskog centra za rano upozorenje na raketne napade u Moskovskom regionu. Samo tri sedmice prije, Sovjetska avijacija oborila je putnički let 007 Korean Air-a u kojem je bio senator Larry McDonald kao i više Američkih državljana, zbog nedozvoljenog ulaska u teritoriju Saveza, tako da su oči svijeta i dalje bile uprte u SSSR i njihovu vazdušnu odbranu. Sreća, kako se kasnije pokazalo, je bila iznad „Oka“, kako je i Petrov kasnije objasnio. Vjerovao je, da je neko od njegovih kolega bio na dužnosti taj dan, sa isključivo vojnim obrazovanjem, neminovno je da bi nastavak bio drugačiji. Upravo iz tog razloga što je Petrovu, iako pukovniku, usađeno da razmatra odluke logički, prije akcije.
Sistem je tog dana javio da je u pravcu Moskve, iz SAD-a lansirana balistička raketa, da bi nekoliko momenata potom prijavio još pet projektila u istom smijeru. Prva informacija, bila je dakle da su SAD nenadano i jako napale SSSR. Odluka o mogućem nuklearnom ratu i mogućem uništenju obiju država pala je kao breme na ramena Pukovnika Petrova, tog dana na dužnosti. Breme, koje se kasnije pokazalo kao preteško za njegov nervni sistem. Ono što je kopkalo Petrova je što je znao da bi Američki napad bio mnogo jači, te mu je bilo ilogično da napad krene sa 6 raketa, u takvim vremenskim razmacima.
Iako njegova uloga nije bila da lansira projektile, niti je bio u mogućnosti, njegov zadatak je bio da prati potencijalne napade i obavijesti višu komandu o tome. On je znao da, ukoliko obavijesti višu komandu o ovom „napadu“, Sovjetske balističke rakete polijeću u roku od nekoliko sekundi. Takođe, Američki sistem ranog otkrivanja bi izazvao lansiranje „još“ raketa sa njihove strane. Prema riječima Brusa Blera (Bruce Blair), vojnog stratega i analitičara hladnog rata
„Vrhovna komanda da je obavještena o raketama i imala samo par minuta za odluku, kontranapad bi bio pokrenut.“
Blair je takođe dodao u analizi, da je usljed pogoršanih odnosa SAD i SSSR-a te prethodnih incidenata, „čitav Sovjetski sistem bio na ivici i konstantno očekivao napad i bio spreman na munjevitu reakciju“.
Novi svjetski rat, čini se, bio je na njegovom ramenu.
Računar, za današnje vrijeme prevaziđen odavno, ali tada vrhunski, iako sa manom, nije uračunao neobičan fenomen kretanja sunčevih zraka visoko iznad Sjeverne Dakote, što je kombinovano sa Molniya orbitom Sovjetskih satelita, napravilo lažnu uzbunu. Ta greška je ovim incidentom uviđena i ispravljena, ali nije dobila medijsku pažnju, upavo zbog i dalje trajuće Hladnoratovske tehnološke trke između dviju supersila. Znali su, da ako se on javno pohvali,a greška objavi, stolice i kompletan rad velikog broja naučnika biće na klimavim nogama.
Tako navodi i nekadašnji komandant vazdušne odbrane Sovjetskog Saveza, General Juri Voroncev, u svojim memoarima. Upravo je Voroncev bio prvi koji je čuo za ovaj događaj, ali i prvi koji je 1990 obznanio stranu priče Stanislava Petrova. Takođe i prvi koji ga je pohvalio, te se potrudio da njegovo „djelo i zdravo razmišljanje budu primijećeni“. Iako su zapadni mediji, godinama nakon, tvrdili kako je Petrov ukoren zbog svojih postupaka, ukazujući na ratobornu politiku Sovjetskog saveza, o tome nema dokaza, osim prijekora koji je dobio zbog nepotpuno ispunjenog dnevnika za taj dan. Pukovnik Petrov, nakon ovoga prekomandovan je na manje odgovorno mjesto i dalje u komandi vazdušne odbrane. Prekomanda koja je dobro došla, jer je prema navodima nekih medija, nakon incidenta doživio nervni slom.
Kako je Petrov kazao u intervjuu za film „The man who saved the world“, nije se smatrao herojem.
„Sve što se desilo taj dan, nije mi bilo važno. Radio sam svoj posao. Jednostavno bio sam prava osoba na pravom mjestu tog dana, to je sve. Moja pokojna supruga deset godina nije znala šta se tu dogodilo“, izjavio je tada Petrov.
Upravo ovi događaji inpirisali u Danskog režisera Petera Anthony-ja da snimi film „The Man Who Saved The World“ 2014. godine. Film je premijerno prikazan na „Woodtstock Festivali“ iste godine. Petrov je osim ovoga, 2004. nagrađen nagradom „World Citizen“ u San Franciscu, a 2013. i Dresden Preis nagradom, u Njemačkoj.
Preminuo je 19. maja ove godine, sam u kući u Moskovskoj regiji, zaboravljen. Vijest o njegovoj smrti obišla je svijet tek nakon više od pet mjeseci, nekoliko dana prije godišnjice ovog potencijalno katastrofalnog događaja.