Aktuelni zakon u Srpskoj koji se odnosi na sprečavanje sukoba interesa omogućava izabranim i postavljenim funkcionerima da iz budžeta primaju dvije i više plata, obuhvata malen broj ljudi, ali i ne reguliše javne ustanove koje se bave kulturom, sportom i umjetnošću.
Piše: eTrafika.net, naslovna fotografija: Pixabay.com
Ovo su samo neki od nedostataka Zakona o sprečavanju sukoba interesa u organima vlasti RS (u daljem tekstu: Zakon) koji je trenutno na snazi, a koji je donijela Narodna skupština RS u julu 2008. godine. Pomenuti Zakon, i pored čestih kritika na njegov račun, ni 11 godina kasnije nije izmijenjen, iako se promjene već godinama najavljuju.
Pored stručne javnosti i, bar deklarativno, političkih predstavnika, izmjenu pomenutog Zakona početkom ove godine zatražila je i stručna grupa na čijem je čelu Aleksandar Radeta, direktor Agencije za državnu službu Republike Srpske.
“Novim zakonom imaćemo jasniju sliku i moći ćemo lakše identifikovati da li je neko ili nije u sukobu interesa. On će biti vezan i za registar svih zaposlenih u javnoj upravi, koji se radi s ciljem da jedno lice ne može primati platu iz budžeta po više osnova”, rekao je Radeta u januaru ove godine, a mediji brže-bolje najavili da je “odzvonilo duplim platama iz državnih jasli”.
Načekaćemo se
Ipak, iz Republičke komisije za utvrđivanje sukoba interesa u organima vlasti RS (u daljem tekstu: Komisija), u svom izvještaju o radu za 2018. godinu, koji je nedavno dostavljen Narodnoj skupštini RS, a u koji su novinari eTrafike imali uvid, jasno navode da se izmjene spornog zakona ne mogu očekivati uskoro. Iz Komisije to pravdaju tvrdnjom da bi, ukoliko bi se izmjena zakona usvojila, RS išla po ovom pitanju ispred FBiH i BiH, pa bi došlo do nejednakog tretiranja funkcionera.
Međutim, iz Komisije se nisu osvrnuli na činjenicu da su i u sadašnjem obliku zakoni koji tretiraju sukob interesa u FBiH i BiH, bez obzira na mnogobrojne manjkavosti, i dalje kvalitetniji i konkretniji od zakona u RS, ali u tom slučaju “nejednak tretman funkcionera” očito nije predstavljao problem.
Zbog toga razlog zašto se toliko oteže sa izmjenama ovog zakona prije treba tražiti u verziji koju je objavio novinar EuroBlica Slobodan Popadić nego u zvaničnim obrazloženjima.
“Srpskoj je definitivno potreban novi zakon o sukobu interesa. Republičke institucije ga svake godine pišu, ali bolji antikoruptivni propis nikako da ugleda svjetlo dana, jer ga, daleko od očiju javnosti, sapliću funkcioneri koji bi njime bili pogođeni. Kako tvrde izvori, u redovima vladajućih partija postoje jake podjele na one koji bi konačno da uvedu red, i na one druge koji bi da zadrže postojeće stanje. Problem je što je ovih drugih trenutno više, ili su moćniji, zbog čega se ne treba nadati da će oblast sukoba interesa makar u zakonskom smislu uskoro ličiti na onu u demokratskim društvima”, piše, između ostalog, Popadić u tekstu “Kolekciju fotelja čuvaju lošim zakonom”.
Iako su se mnogi ponadali da će se uskoro onemogućiti da političari sjede u više fotelja, treba podsjetiti da se izmjene već godinama pokušavaju sprovesti, ali, za sada, bezuspješno. Bilo kako bilo, Komisija je prebacila “lopticu”, pa je nova verzija zakona sada u nadležnosti Ministarstva uprave i lokalne samouprave RS, koji se, o njemu, nisu oglašavali.
A koliko je aktuelni zakon neadekvatan govori podatak Komisije da su se tokom prošle godine samo četiri osobe našle u sukobu interesa. Slično je bilo i prethodnih godina.
Direktorka Komisije Obrenka Slijepčević priznaje da je Zakon manjkav, a pored mogućnosti da jedna osoba prima više plata iz budžeta RS, navodi da Zakon sadrži i neke, kako kaže, “apsurde”, kao što je mogućnost da direktor može glasati sam za sebe prilikom izbora.
Koga, ako ne svoga: Na “državne jasle” djecu, roditelje, zetove i snahe
Tazbina nije “pod lupom”
Sukob interesa, prema pomenutom zakonu, postoji “u situacijama u kojima izabrani predstavnik, nosilac izvršne funkcije ili savjetnik, ima privatni interes koji je takav da može uticati, ili izgleda da može uticati, na nepristrasno i objektivno vršenje njegove dužnosti”. Navedena definicija nije precizno postavljena i u kasnijem dijelu zakona ostavlja mogućnost širokog tumačenja, što se kod nas često zloupotrebljava.
Uvodna definicija sukoba interesa od ranije je bila na nivou BiH i Federacije BiH, ali je za razliku od ta dva nivoa krug osoba u Republici Srpskoj na koji se ovaj zakon odnosi znatno uži. U RS se ovaj zakon odnosi na izabrane predstavnike i članove njihovih porodica, u koje spadaju bračni ili vanbračni drug izabranog predstavnika, zatim dijete, usvojilac, usvojenik i dijete bračnog druga (pastorak/pastorka). Sa druge strane, istim zakonom na nivou BiH propisano je da se pod “srodnicima” smatraju i “bliski srodnici, srodnici u prvoj liniji, srodnici po bočnoj liniji do trećeg stepena, srodnici po tazbini do drugog stepena i dijete bračnog druga”. Zakon Republike Srpske ne poznaje tazbinsko srodstvo, odnosno srodstvo koje se odnosi na rodbinu bračnog druga. Zakonom RS nema smetnje da se izabrani predstavnik nađe u određenom poslovnom odnosu sa bratom, sestrom, ocem ili majkom svog bračnog ili vanbračnog druga, dok je prema Zakonu na nivou BiH koji reguliše ovo pitanje takva situacija sukob interesa.
Dalje, određeno je da su “izabrani predstavnici lično odgovorni za svoje djelovanje u obavljanju funkcija na koje su izabrani i politički su odgovorni građanima koji su ih izabrali”. Tako je uvedena politička odgovornost za vršenje javne funkcije dok sam zakon nije definisao navedenu odgovornost, šta ona znači i kako se utvrđuje. Dakle, zakon nije predvidio neki drugi oblik odgovornosti ukoliko bi nosilac vlasti bio u sukobu interesa, što svakako smanjuje značaj ovog zakona.
Predviđeno je da izabrani predstavnici ne smiju koristiti javnu funkciju za ličnu dobit ili dobit osoba koje su sa njima povezane, i ne smiju biti ni u kakvom odnosu zavisnosti prema osobama koje bi mogle uticati na njihovu objektivnost. Iako se radi o opštoj normi koja uvodi dva nova termina – zavisnost i objektivnost, ona kroz dalji tekst zakona nije razrađena tako da ostaje floskula, koja nema svoju konkretnost. Zakon RS ne pravi razliku između javnih preduzeća i preduzeća koja su u privatnom vlasništvu, a što nije slučaj u zemljama regiona kao ni u FBiH i nivou BiH. Na ovaj način je u značajnoj mjeri obesmišljeno postojanje ovog zakona koji treba da služi da se javni interes zaštiti od onih koji žele da se kroz politiku obogate na račun javnih preduzeća.
Lokalni i republički nivo
Takođe, zakon propisuje da “izabrani predstavnici ne mogu, u vrijeme dok vrše javnu funkciju i tri mjeseca nakon prestanka javne funkcije, biti članovi nadzornog odbora ili direktori javnih preduzeća”, a ova zabrana se proširuje i na članove njihove porodice. Ova odredba za izabrane predstavnike u jedinicama lokalne samouprave odnose se samo na javna preduzeća koja je osnovala jedinica lokalne samouprave u kojoj izabrani predstavnik vrši funkciju. Na ovaj način je omogućeno da lokalni funkcioneri i njihova rodbina bez problema obavljaju funkcije u javnim preduzećima na nivou RS a funkcionerima koji su izabrani ili postavljeni na nivou RS da bez problema upravljaju javnim preduzećima osnovanim od strane lokalne zajednice. Tako je ozakonjen sukob interesa i omogućene nekontrolisane zloupotrebe službene dužnosti. Iako je bilo nekoliko pokušaja u Narodnoj skupštini RS da se ova odredba uskladi i izmjeni, oni nisu uspjeli.
Osnovne mane trenutnog zakona se ogledaju u tome što je njime obuhvaćen mali broj ljudi (trebalo je proširiti na veći krug rodbine), zabraniti izabranim i postavljenim funkcionerima da iz budžeta RS, opštinskih budžeta i javnih preduzeća primaju više od jedne plate, što je u mnogim državama regulisano. Takođe, zakoni ne regulišu javne ustanove koje se bave kulturom, sportom i umjetnošću, kao i domove zdravlja i bolnice.
Isto tako treba zabraniti mogućnost lokalnim funkcionerima da obavljaju direktorske funkcije u javnim preduzećima čiji je osnivač RS i republičkim funkcionerima da budu direktori javnih preduzeća čiji je osnivač lokalna zajednica.
Nepotizam
U izvještaju Republičke komisije za utvrđivanje sukoba interesa u organima vlasti Republike Srpske za 2017. godinu, kao jedan od najvećih problema naveden je nepotizam. Tako je, na primjer, DNS-ov potpredsjednik Skupštine opštine Srbac Miloš Budić na sjednici, kao odbornik u lokalnom parlamentu, glasao za imenovanje svoje kćerke Sandre Miholjčić za direktora Javne ustanove Centar za kulturu i sport Srbac, ali i imenovanje zeta Marka Miholjčića za načelnika Odjeljenja za privredu i društvene djelatnosti u Opštinskoj upravi ove lokalne zajednice. Imajući u vidu da srbački parlament broji 25 odbornika, a da su pomenuta imenovanja, zajedno sa Budićevim, imala 13 glasova, jasno je da je upravo on obezbijedio preko potrebnu većinu, što predstavlja klasičan sukob interesa.
U sukobu interesa se našla i odbornica u Skupštini opštine Rogatica Vinka Pušonja, koja je u međuvremenu došla na čelo Ujedinjene partije penzionera, a upravo njen glas je, identično slučaju iz Srpca, bio presudan da njena snaha Jelena Karadžić bude imenovana za zamjenicu načelnika opštine. Sukob interesa je nastavljen i prilikom svih prijedloga odbornice Pušonja koje je potom usvajao kabinet načelnika. Pošto je zaposlenje snahe, očito, bilo nedovoljno, Pušonja je glasala i za imenovanje snahine rođene sestre za direktoricu lokalnog Centra za socijalni rad.
Pored pomenutih, Komisija za sprečavanje sukoba interesa uočila je još desetak sličnih primjera a u većini je riječ o lokalnom nivou i najčešće o zloupotrebi odbornika kako bi omogućili zaposlenje srodnika u nekoj javnoj ustanovi.
Sankcije za utvrđeni sukob interesa prema sadašnjem zakonu iznose od 500 do 1.500 maraka.
Dvostruka primanja
U prošlom sazivu republičkog parlamenta bilo je više poslanika koji su istovremeno bili na rukovodećim pozicijama u javnim preduzećima u RS.
Poslanica Gordana Tešanović vršila je i funkciju direktora banjalučkog Doma zdravlja, Zorica Kuzmanović-Vasilić bila je na čelu Javne ustanove Centar “Zaštiti me” Banjaluka, Nedeljko Milaković Gradskog groblja Banjaluka, Drago Kalabić i Vanja Bajić lokalnih distribucija u Elektrokrajini a.d. Banjaluka.
Ilija Tamindžija uporedo sa poslaničkom obavljao je i funkciju izvršnog direktora Hidroelektrane na Trebišnjici, Srđan Milović direktora RiTE Gacko, dok je Nenad Stevandić na funkciji zamjenika direktora UKC RS.
Iako nabrojani imaju sva zakonska prava da uporedo budu i poslanici i odgovorna lica u pomenutim preduzećima, samo jednom je to uskraćeno, o čemu je eTrafika ranije detaljno pisala. Riječ je o Nedeljku Milakoviću, koji je smijenjen sa pozicije direktora Gradskog groblja Banjaluka, i to tek nakon što je napustio vladajuću Socijalističku partiju, i saopštio da će na prošlogodišnjim lokalnim izborima nastupiti na listi opozicionog SDS-a. Na poziciji ga nije sačuvalo ni rješenje Komisije, koje je u posjedu eTrafike, a u kojem se navodi da Milaković nije u sukobu interesa.
Vršioci dužnosti
U međuvremenu, lider NDP-a i poslanik u NSRS Dragan Čavić imenovan je za v.d. direktora “Elektrokrajine”, poslanik DNS-a u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine BiH Nenad Nešić, ostao je na čelu “Puteva Srpske”, takođe kao v.d, dok je generalni sekretar SNSD-a Luka Petrović imenovan za v.d. “Elektroprivrede RS”, iako je to u sukobu sa Zakonom o javnim preduzećima RS, jer je u njegovom članu 11. stav 2, navedeno da “za člana uprave javnog preduzeća ne može biti imenovano lice koje obavlja izvršnu funkciju u političkoj stranci”.
Ono što je identično i kod Čavića i Nešića, ali i Petrovića jeste ono “vršilac dužnosti”, za šta se prozvani, ali i oni koji bi o sukobu interesa trebali odlučivati, i “hvataju”. Tako predsjednica Komisije Obrenka Slijepčević ističe da, dok god se navedeni vode kao v.d. ona neće pokrenuti postupak protiv njih, što je samo još jedan u nizu apsurda.
I direktori i poslanici: Prijave protiv Čavića i Nešića zbog sukoba interesa
Javno su svi za promjenu
Da zakon o sukobu interesa, koji je trenutno aktuelan u Srpskoj, treba mijenjati, sa naglaskom na ograničavanje da jedna osoba ne može imati više od jednog primanja iz budžeta, za naš portal su potvrdili svi poslanici u NSRS sa kojima smo razgovarali – Igor Žunić (SNSD), Davor Šešić (SDS), Nedeljko Glamočak (SDS), Branislav Borenović (PDP), Darko Banjac (DNS). I pored nespornog konsenzusa vlasti i opozicije, sudeći prema izvještaju Komisije, izmjene ćemo još čekati.