Iako gorljive pristalice opozicije i zagriženi simpatizeri vlasti vjeruju da u Narodnoj skupštini Republike Srpske nema politike mimo Saveza nezavisnih socijaldemokrata na jednoj, te osovine SDS – PDP na drugoj strani, biće da su u ozbiljnoj zabludi. Do te mjere da se može reći da tek van ovog trougla počinje stvarni pluralizam, sa svim živopisnim varijacijama kakve može da ima samo balkansko višestranačje.
Piše: Saša Bižić
Mada se u tom međuprostoru nalazi čak sedam stranaka sa sjedištem u RS, već na „prvu loptu“ može se primijetiti da sve one imaju zajedničku karakteristiku – ili su bile koalicioni partneri vodeće opcije u vladajućem bloku SNSD-a ili su to još uvijek. Trenutno, DNS Nenada Nešića je jedina grupacija iz ove kategorije sa, bar deklarativno, nedvosmislenim opozicionim predznakom. Sa SPS-om Gorana Selaka situacija je osjetno mutnija, pošto su odmah nakon posljednjih lokalnih izbora bezdušno eliminisani iz vladajućeg saveza, ali i dalje odbijaju da se otvoreno izjasne kao protivnici vlasti, pa nerijetko koriste veoma duhovitu formulaciju da su oni, u stvari, sada u „direktnoj koaliciji sa narodom“, ma šta to značilo.
Ako se izuzme „nesvrstana“ SDA, odnosno lista „Zajedno za BiH“, ostatak ekipe u NSRS čine partije vlasti, ali ne njene glavne struje sa stranačkim knjižicama SNSD-a. Iako, zbog fragmentacije na pet poslaničkih klubova i grupa, ostavljaju utisak marginalnih aktera pri sadašnjem odnosu snaga u parlamentu Srpske, realno, to uopšte nisu. Naime, koalicioni partneri SNSD-a u ovom momentu imaju ukupno 18 poslanika.
Skoro pa druga snaga
Tu su Ujedinjena Srpska Nenada Stevandića, DEMOS Nedeljka Čubrilovića. Narodna partija Srpske Darka Banjca i SP Petra Đokića sa po četiri mandata, kao i NDP Dragana Čavića sa dva poslanika. Rezervoar glasova iz ovog faha, po potrebi, može da bude i širi, budući da postoji i poslanička grupa „Nezavisni poslanici“, u koju su ušli „slobodni strijelci“ van klubova. U njoj su Krsto Jandrić, Budimir Balaban, te dvojac iz Doboja, bivši DNS-ovac Slavko Gligorić i raniji pripadnik „Obrenove grupe“ Nebojša Marić. Poznavaoci političkih biografija ovog kvarteta samo bi za Jandrića mogli da se klade da neće ulaziti u kombinacije sa aktuelnom vlašću, dok preostala trojica ne bi iznenadili previše posmatrača eventualnim šemama sa nekim od pet partnera SNSD-a.
Ukoliko se, hipotetički, zamisli zajednički nastup ove „petorke“ US – DEMOS – NPS – NDP – SP, jasno je da bi oni, u takvoj formaciji, bili skoro pa druga snaga u NSRS. Jer, SNSD ima 30 poslanika, a SDS i PDP zajedno tek 19, uz 11 mandata iz prve, te osam iz druge opcije. Odnedavno, kao opozicionari se tretiraju i četvorica poslanika DNS-a, što u zbiru daje 23 mandata. Ali, imajući u vidu česte „kratke spojeve“ između ove tri adrese i dalje ih je teško tretirati kao homogenu cjelinu, bez obzira, na sada već, redovno pojavljivanje Nenada Nešića sa Mirkom Šarovićem i Branislavom Borenovićem, liderima SDS-a i PDP-a, na konferencijama za medije „udružene opozicije“.
Iz opozicionih struktura, posebno od kada je Mirko Šarović preuzeo SDS, nerijetko su zabacivane udice prema drugom ešalonu vladajuće koalicije, oličenom u famoznoj „petorci“ partnera SNSD-a. Ali, to je redovno činjeno u vidu pokušaja individualnih nagodbi, koje su, na republičkom nivou, bile potpuno neuspješne. Međutim, kada bi kvintet US – DEMOS – NPS – NDP – SP angažovao, recimo, jednog eksperta iz inostranstva da ih savjetuje, iz SAD ili Rusije, svejedno, a da je riječ o osobi bez uvida u nijanse ovdašnjih odnosa među ljudima i partijama, nema dileme da bi matematika bila prva zanimacija kojoj bi se taj nesuđeni konsultant posvetio. Pa bi im saopštio da njihovih 18 mandata sa opoziciona 23, uz relativno sigurnog Jandrića, zajedno čine 42 poslanika, što je natpolovična većina u NSRS.
Naravno, nju uopšte ne moraju da prave sa opozicijom, ali bi im takva mogućnost dobro došla u svakom „tvrđenju pazara“ sa SNSD-om. Što je bilo jasno, na primjer, rodonačelniku ovakvih egzibicija u RS, Marku Paviću, pa je godinama uspjevao da pliva na tom talasu, dok se nije preigrao, a zatim i lagano potonuo u politički zaborav.
Razmjere nipodaštavanja
Šta je do sada, prema ne baš brojnim informacijama dostupnim široj javnosti, predstavljalo povod za kakve-takve tenzije između aktera „petorke“ i SNSD-a? Gotovo u potpunosti, to su bile funkcije, sa stanovišta manjih partnera, namjenjene upravo njihovim kadrovima, a neraspoređene na taj način. Dijelom usljed velikih apetita onih koje olako tretiraju kao nebitne satelite, ali i zbog sopstvene arogancije, praćene potrebom da kinje i potcjenjuju partije iz tog miljea, SNSD godinama rasteže popunjavanje raznih položaja u javnim preduzećima ili u organima uprave, „po dubini“. O razmjerama ovog nipodaštavanja govori i podatak obznanjen na posljednjoj sjednici Narodne skupštine – u RS trenutno postoji čak 800 rukovodilaca na raznim nivoima sa statusom „vršioca dužnosti“. Dobar dio njih ima tu nedefinisanu konotaciju ili zbog toga da bi se manji koalicioni partneri držali „u šahu“, stalno iščekujući da im kadrovi postanu „trajna rješenja“, bez v. d. odrednice, ili baš zato da bi se njihove pretenzije razvodnjavale odgađanjima imenovanja u nedogled, uz stalna neiskrena obećanja da će interni dogovori biti „uskoro“ realizovani.
Ako se frustracije, koje niču na takvom tlu, označe kao idealna podloga za zbližavanje „petorke“, na distanci ih drže sitne liderske sujete sa krupnim dometima, u čemu se nerijetko mogu prepoznati i prsti SNSD-a. U ovoj vrsti rivaliteta naročito su prednjačili vodeći ljudi US i DEMOS-a, pa su među njima, ne tako davno, posebno iz smjera prve stranke u pravcu druge partije, upućivane cinične žaoke, od kojih se, vjerovatno, očekivalo da od istovremenih i saveznika i konkurenata odbiju slično profilisane glasače. Ipak, unutar kvinteta je dominirala međusobna ravnodušnost, pa Stevandić, Čubrilović, Banjac, Čavić i Đokić i dalje djeluju kao ljudi kojima još nije pala na pamet krajnje jednostavna ideja partnerstva bez Dodika, prvenstveno zbog trgovine sa njim, čijom realizacijom bi im značajno porasla težina na političkoj sceni RS.
Moguće je da su ih od takvog poduhvata odvlačile tenzije sa drugim grupacijama, pošto je DEMOS cijelu prvu godinu postojanja posvetio „diferencijaciji“ sa bivšim stranačkim kolegama iz DNS-a. Sličan proces se odvija i između NPS-a i Demokratskog narodnog saveza, doduše više ispod radara javnosti, a ne pred publikom, kao u prvom slučaju. NDP je nakon prelaska iz opozicije u vlast dugo bio defanzivno fokusiran na provokacije iz jata koje su napustili. Đokićevi socijalisti su, činilo se, bili već viđeni u ulozi koju danas ima Selakov SPS, a zbog „greške u koracima“ ovih drugih, role su se naprasno i prilično neočekivano obrnule. To sudaranje na izlazno-ulaznim vratima vladajuće koalicije nije spriječilo ni jedne, ni druge, da nemilice međusobno otimaju odbornike u unutrašnjosti, te da istrajavaju u komičnim prebrojavanjima prisutnih na nedavnim okupljanjima u Banjaluci, uz specifična opanjkavanja, koja podrazumijevaju čak i poređenja eks-drugova sa koronom.
Sukobi niskog intenziteta
U novijem periodu, jedino se US osmjelio da, koliko-toliko, na lokalnom nivou, u Bratuncu i Stanarima, uđe u konfrontaciju niskog intenziteta sa SNSD-om, a nezvanične informacije upućuju na mogućnost da se sličan proces, zbog famoznih procenata u „paketu funkcija“, odvija i iza kulisa. Osim ove situacije, neoficijelni izvori su plasirali podatak i da je čak sedam od ukupno devet regionalnih odbora DEMOS-a, od banjalučkog pa nadalje, spremno da razmotri političku budućnost mimo SNSD-a. Napokon, tu je i originalna okolnost sa NPS-om, strankom koja je u „postojbini“, Kozarskoj Dubici, izdejstvovala koaliciju sa lokalnim SNSD-om tek nakon Dodikove intervencije. To nije dugo potrajalo, već je dovelo do unutrašnjih lomova i rijetko viđene odluke pet odbornika Saveza nezavisnih socijaldemokrata, a uskoro, moguće, i načelnika opštine, da napuste ovu partiju, čiji vrh ih tjera u neželjenu vezu sa „mrskim“ Darkom Banjcem.
Koliko god se, zbog raznih začina, kuvalo u ekspres loncu „petorke“, još nema prelomnih naznaka da će njeni akteri preispitati vlastitu ulogu „čuvara Dodikovih leđa“. Izvjesno je da će ih, uz sve peripetije, do opštih izbora 2022. godine bojazan od destruktivnih vještina lidera SNSD-a držati u paralizi i kada je riječ o mogućnostima da oforme cjelinu koja neće biti pod direktnim Dodikovim patronatom.
Paradoksalno je da će prepoznati uslove da artikulišu takvu vrstu političke poruke tek nakon izbora. I da, po svemu sudeći, ona neće biti upućena ka SNSD-u, već prema opozicionom jezgru PDP-SDS. Ovaj tandem je, to su pokazali lokalni izbori 2018. godine, suočen sa hroničnim neskladom između broja glasova koji mogu da „povuku“ njihovi kandidati za individualne funkcije i podrške koju privlače onemoćale stranačke infrastrukture. Da bi taj jaz premostili, već sada su morali da se okrenu DNS-u, u dogledno vrijeme će to činiti i sa SPS-om, a nakon narednog izlaska na birališta neće biti iznenađujuće ako u takve varijante budu uključeni i predvodnici stranaka „petorke“, odnosno aktuelnih koalicionih partnera SNSD-a.
Za to vrijeme, „autentični“ opozicioni birači, kojima je uglavnom mrska svaka pomisao na dilove sa „čuvarima leđa“, čak i više od aranžmana sa Dodikom, sa nevjericom će postavljati sebi i okruženju pitanja. Poput onog: „Ko, dođavola, uopšte glasa za tih pet stranaka, kada je logičnije da budeš opredijeljen za original, nego za kopiju, čak i ako si na strani negativaca?“ Moguće je da će sociolozi i psiholozi punuditi uvjerljive odgovore na ovu nedoumicu, poput zapažanja da su u tom biračkom, baš kao i liderskom miljeu, osobe privučene istim sadržajem i motivacijom, ali i znatno manjom gužvom nego u SNSD-u. A kada od njih riječ preuzmu opozicioni „prvoborci“, pa skeptičnoj pastvi objasne da je matematika, ipak, za nijansu važnija od etičkih principa, biće kasno za sarkazam na račun ranijih protivnika i, nije isključeno, novokomponovanih saveznika.
Tada će malo kome biti duhovite opservacije o „petorci“ koju su vodili ljudi uvjereni da je „bolje biti prvi u selu nego zadnji u gradu“. Pogotovo neće biti prostora za podsjećanja da je tokom „smutnih vremena“, osim poklonika vlasti i njenih protivnika, značajan dio političara, ali i populacije, funkcionisao poput pojedinih stanovnica holandske prestonice. Onih za koje su, zatečeni i predrasudama skloni posmatrači iz SFRJ, krajem osamdesetih tvrdili da „ćutu, pušu i prolaznike gledu“.