Neutronske zvijezde su ostaci zvijezda koje su došle do kraja svog životnog vijeka. Jedne su od najekstremnijih stvari u univerzumu. Slične su jezgru atoma, sa razlikom da imaju prečnik od nekoliko kilometara.
Piše: Ivana Ćurčić
Kako nešto poput neutronske zvijezde uopšte može da postoji?
Životni vijek zvijezde je određen sa dvije stvari, njenom gravitacijom i pritiskom reakcija fuzije. U samom središtu zvijezde vodonik se fuzijom pretvara u helijum. Nakon nekog vremena vodonik u jezgru se istroši. Ukoliko je zvijezda masivna, helijum počinje da se pretvara u ugljenik. Jezgro ovakvih masivnih zvijezda počinje da ima slojeve, poput luka. Ugljenik se pretvara u neon, koji dalje prelazi u kiseonik, koji prelazi u silicijum. Na samom kraju, reakcija fuzije dovodi do željeza, koje se ne može dalje mjenjati. Kada fuzija prestane, radijacioni pritisak ubrzano opada. Zvijezda gubi svoj balans, a ako masa jezgra prelazi 1.4 puta solarnu masu (jedinica za masu u astronomiji – oko 2 kvintiliona kg (kvintilion = 10 na tridesetu)) nastupa katastrofalan kolaps.
Vanjski dio jezgra dolazi do brzine od oko 70 000 km/s i kolapsira prema centru zvijezde. Sada se samo osnovne sile unutar atoma bore protiv gravitacionog kolapsa. Odbijanje elektrona je savladano pa se elektroni i protoni spajaju u neutrone. Vanjski slojevi zvijezde su ispaljeni u svemir u vrlo nasilnoj supernova eksploziji.
Sada imamo neutronsku zvijezdu. Njena masa je između jednog i tri Sunca, ali je kompresovana na veličinu od svega 25 kilometara! Sa masom 500 000 puta većom od Zemlje, ova malena zvijezda ima prečnik veličine oko trećine dužine kanjona Tare. Toliko je gusta da jedan centimetar kubni neutronske zvijezde ima istu masu kao željezna kocka od 700 metara i oko milijardu tona, teža je od Mont Everesta, a veličine je kockice šećera.
Gravitacija neutronske zvijezde je takođe impresivna. Ukoliko biste ispustili neki predmet sa jednog metra udaljenosti od neutronske zvijezde, on bi taj put prešao za mikrosekund i dostigao bi brzinu od 7,2 miliona kilometara na čas!
Pored ekstremno jake gravitacije, neutronske zvijezde takođe imaju nevjerovatno visoke temperature. Površinska temperatura neutronske zvijezde je oko million Kelvina, dok je temperatura našeg Sunca svega 5 800 Kelvina.
Kao da ovo sve nije bilo dovoljno ekstremno, kada pogledamo brzinu neutronske zvijezde nailazimo na još iznenađenja.
Naime, nova neutronska zvijezda ima brzinu od nekoliko obrtaja u sekundi, ali, ukoliko se u blizini nalazi još jedna zvijezda, koja “hrani” našu neutronsku zvijezdu, njena brzina dostiže par stotina obrtaja u sekundi.
Po svemu ovome možemo zaključiti da su neutronske zvijezde jedne od najekstremnijih stvari u univerzumu, ali su ujedno i vrlo fascinantne za izučavanje. Od njihovog otkrića do danas smo mnogo naučili o njima, međutim, svaki put kada otkrijemo nešto novo, shvatimo da su još čudnije nego što se do tada mislilo. I bez brige, naše Sunce neće doživjeti ovu sudbinu, već će se pretvoriti u bijelog patuljka, ali o tome drugi put.
Ukoliko biste željeli da naučite više o tome šta je STEM, posjetite stranicu – RoboKids edukativni centar Banja Luka